Evolucioni i pjesëve të trupit mbetet ende mister

Trupi i njeriut është një makineri, shumë pjesë të së cilës, nga detajet mikroskopike të qelizave tona deri te gjymtyrët, sytë, mëlçia dhe truri ynë, janë mbledhur në mënyrë të çrregullt gjatë katër miliardë viteve të historisë sonë.

Por shkencëtarët ende janë në mëdyshje se pse evoluuam në këtë formë të veçantë. Pse njerëzit kanë në mënyrë unike mjekër, për shembull? Dhe pse, në krahasim me peshën e trupit, një testikul njerëzor është trefishi i madhësisë së një gorille, por një e pesta e një shimpanzeje? Siç e tregoj në librin tim të ri, ‘Pema e Jetës’, ne ende po kërkojmë përgjigjet për shumë nga këto pyetje “pse”. Por po fillojnë të gjejmë përgjigje për disa prej tyre.

Historia e evolucionit na tregon se si, duke filluar nga fillimet e thjeshta, u ndërtua secila specie, kur secili prej përbërësve që përbëjnë një krijesë të gjallë iu shtua projektit të saj. Nëse ngjitemi në pemën evolucionare të jetës, mund të ndjekim një shteg dredha-dredha që viziton degët gjithnjë e më të specializuara të cilave u përket një specie.

Ne njerëzit, për shembull, ishim kafshë përpara se të bëheshim vertebrorë; gjitarë përpara se të evoluonim në primatë e kështu me radhë.

Grupet e specieve me të cilat ndajmë secilën prej këtyre degëve zbulojnë rendin në të cilin u shfaqën pjesët e trupit tonë. Një trup dhe një zorrë (shpikje të degës së kafshëve) duhet të kenë ardhur para shtyllës kurrizore dhe gjymtyrëve (dega e vertebrorëve); qumështi dhe qimet (gjitarët) erdhën para thonjve (primatët).

Ekziston një mënyrë që ne mund ta studiojmë problemin e veçantë se pse evoluuam secilën prej këtyre pjesëve të trupit, por funksionon vetëm nëse tipari në fjalë ka evoluar më shumë se një herë në degë të ndara të pemës së jetës. Ky evolucion i përsëritur quhet konvergjencë. Mund të jetë një burim zhgënjimi për biologët sepse na ngatërron se si lidhen speciet.

Madhësia ka rëndësi kur bëhet fjalë për evolucionin

Por evolucioni konvergjent bëhet diçka e dobishme kur e mendojmë atë si një lloj eksperimenti natyror. Madhësia e testikujve të primatëve na jep një shembull klasik. Meshkujt e rritur të majmunit kolobus të zi dhe të bardhë abisinas dhe makakut bonnet janë afërsisht të të njëjtës madhësi. Por, ashtu si shimpanzetë, njerëzit dhe gorillat, këta majmunë të ngjashëm kanë testikuj shumë të ndryshëm. Testikujt e kolobus peshojnë vetëm 3g. Testikujt e makakëve, në të kundërt, janë plot 48g.

Mund të gjeni disa shpjegime të besueshme për madhësitë e tyre të ndryshme të testikujve. Testikujt e mëdhenj mund të jenë ekuivalentët e bishtit të palloit, jo të dobishëm në vetvete, por tërheqës për femrat. Por ndoshta shpjegimi më i besueshëm lidhet me mënyrën se si çiftëzohen.

Një majmun mashkull kolobus konkurron me egërsi për akses në një harem femrash që do të çiftëzohen ekskluzivisht me të. Makakët, nga ana tjetër, jetojnë në grupe të përziera paqësore prej rreth 30 majmunësh dhe kanë një qasje të ndryshme ndaj dashurisë, ku të gjithë çiftëzohen me të gjithë të tjerët: meshkujt me shumë femra (poligamia) dhe femrat me shumë meshkuj (poliandri).

Kolobusi me haremin e tij mund t’ia dalë mbanë duke prodhuar një minimum sperme, nëse një pikë është e mjaftueshme për të prodhuar një fëmijë, atëherë pse të prodhojë më shumë? Për një makakë mashkull, konkurrenca për t’u riprodhuar ndodh në një betejë midis spermës së tij dhe spermës së meshkujve të tjerë që janë çiftëzuar para ose pas. Një makakë mashkull me testikuj të mëdhenj duhet të prodhojë më shumë spermë, duke i dhënë atij një shans më të lartë për të kaluar gjenet e tij.

Është një shpjegim i arsyeshëm për madhësitë e tyre të ndryshme të testikujve, por a është i vërtetë? Këtu ndihmon evolucioni konvergjent.

Por çfarë ndodh me mjekrën e njeriut?

Mjekra e njeriut ka qenë një terren pjellor për debate midis shkencëtarëve mbi qëllimin e saj. Ashtu si me testikujt, ekzistojnë pafund ide të besueshme për të shpjeguar evolucionin e mjekrës së njeriut. Mund të ketë evoluar për të forcuar nofullën e një njeriu shpellar në betejë. Ndoshta mjekra evoluoi për të ekzagjeruar madhështinë e një mjekre mashkullore. Madje mund të jetë një nënprodukt i shpikjes se u la pas nga vala në rënie e një nofulle që dobësohet.

Megjithatë, është interesante se një mjekër nuk mund të gjendet tek asnjë gjitar tjetër, madje as tek kushërinjtë tanë më të afërt, Neandertalët. Falë veçantisë së mjekrës së Homo sapiens, ndërsa kemi një sërë shpjegimesh të mundshme për qëllimin e saj evolucionar, në mungesë të evolucionit konvergjent, nuk kemi një mënyrë të arsyeshme për t’i testuar ato.

Disa pjesë të natyrës njerëzore mund të jenë të destinuara të mbeten një mister.

Burimi: BBC. Përshtati: Gazeta Si.