.png)
Në maj të 2018-ës presidenti Donald Trump ristrukturoi dhe pakësoi njësinë e gatishmërisë mbi pandeminë. Sigurisht që duket e keq gjykuar tani në retrospektivë. Por ai nuk ishte presidenti i parë që e ka bërë këtë. Njësia e sigurisë shëndetësore botërore, pjesë e Këshillit Kombëtar të Sigurisë (National Security Council) është krijuar për herë të parë nga administrata e Bill Clinton-it në 1998. Vite më pas George W. Bush i pari dhe Barack Obama do t’a mbyllnin këtë institucion përkohësisht veçse për t’a ringritur e formatuar në një mënyrë tjetër. Fakti është se burokracitë kurrë nuk e kanë ditur si t’i trajtojnë risqet e larta biologjike, por me propabilitet të ulët ndodhshmërie si pandemitë. Ato qëndrojnë çuditshëm brenda politikave konvencionale të qeverisjes moderne dhe modeleve të përllogaritjes së riskut.
Nëse kjo është e vërtetë për Këshillin e Sigurisë Kombëtar është akoma dhe më e vërtetë për ata që kanë si detyrë politikbërjen. Midis risqeve të rrallë që mund t’i kanosen një vendi, një mbyllje e qëllimshme e ekonomisë kombëtare mbi bazën e emergjencës për mbrojtjen e shëndetit njerëzor kurrë më parë nuk është marrë seriozisht. Sigurisht ne kemi folur për kontaminim në kriza financiare, por e kemi patur parasysh në kuptim të figurshëm e jo në të parin siç po ndodh tani.
Në 2008-ën ne pamë se si paqartësia financiare që përhapej nga rënia e tregut të pronave të paluajtshme mund të çonte në një atak kardiak të ekonomisë së vendit. Ishte një shok financiar masiv. Në kohën më të keqe të krizës financiare gjatë dimrit të 2008-2009 më shumë se 750,000 vende pune u humbën çdo muaj e kështu vajti në një total prej 8.7 milionë vënde pune të humbura. Kompani industriale të mëdha si General Motors dhe Chrysler shpallën falimentimin. Ndërkoha në ekonominë globale u vu re kontraktimi më i madh që ishte vënë re ndonjëherë në tregtinë ndërkombëtare. Falë ndërhyrjes së politikave monetare dhe atyre fiskale recesioni nuk u thellua e zgjati akoma më shumë. Pas një kontraktimi prej 4.2 % në GDP-në amerikane një rimëkëmbje ekonomike nisi të dukej në gjysmën e dytë të 2009-ës. Papunësia kulmoi më 10 % në tetor të 2009-ës.
Është shumë herët për të parashikuar në mënyrë konfidente rrugëtimin e rënies ekonomike të shkaktuar nga koronavirusi. Por një recesion është i pashmangshëm. Industria e prodhimit botëror ishte në formën jo më të mirë gjatë 2019-ës. Ndërsa tani, ne qëllimisht po mbyllim ekonomitë më të mëdha botërore për të paktën disa muaj. Fabrikat, dyqanet, qëndrat tregtare, palestrat, restorantet, shkollat e shumë të tjera po mbyllen. Treguesit e parë tregojnë se në SHBA humbjet e vëndeve të punës do të mund të kapin 1 milionshin midis këtij muaji dhe qershorit. Kjo do të ishte një rënie më e theksuar ekonomike se sa në 2008-2009. Për sektorë si industria e linjave ajrore impakti do të jetë akoma dhe më i keq. Në industrinë e naftës prospektet e një kontraktimi të tregut kanë krijuar një luftë të egër çmimesh midis OPEC-ut, Rusisë, dhe prodhuesve të naftës nga shisti argjilor. Nëse luftrat e çmimeve përhapen ne mund të përballemi nga një cikël shkatërrues i borxhit me deflacionin që do të veje në rrezik borxhin gjigand të korporatave i cili është dy herë më i madh se sa ishte në 2008-ën.
Ajo për çfarë ne kemi nevojë tani është më pak stimul financiar dhe një rrjet më gjithëpërfshirëse të sigurisë kombëtare për të parandaluar falimentimet dhe dëmtimet financiare në periudha afat-gjata. Sapo t’i kemi mbijetuar epidemisë ne do të kemi nevojë për investime në infrastrukturën e shëndetit publik qoftë ai i vogël apo i madh. Cdo shtet ka nevojë për një sistem të përmirësuar të survejimit, e modelimit të strukturave të emergjencave e kapaciteteve rezervë për emergjenca shëndetësore. Të tëra këto në të ardhmen do të ofrojnë mundësi shumë të mira në shpenzimin e parave në mënyrë produktive dhe krijimin e punëve me kualitet të lartë. Ndryshe nga 2008-a do të ketë dhe sektorë që në mënyrë të natyrshme do të zgjerohen. Shpenzimi në sistemin shëndetësor i cili zë 18% të aktivitetit ekonomik në SHBA me shumë mundësi do të pësojë një shpërthim.
Por si në 2008-ën përpara se të ballafaqohemi me reçesionin ne kemi një tjetër kërcënim të cilin duhet t’a menaxhojmë. E ai është risku i atakut kardiak financiar. Një recesion është ndryshe nga një panik. Panik është ai që ne nisëm të kishim në javën e 8 marsit. Është ai kërcënim që tashme po përndjek tregjet financiarë.
Nxitja më imediate e këtij paniku ishte mosdakortësia mbi çmimet e naftës dhe anoncimi i Arabisë Saudite për një luftë çmimesh. Krahas lajmeve të këqija që vinin nga përhapja e koronavirusit nga Italia, lufta e çmimeve të naftës i shokoi më keqazi tregjet e çoi në një kontraktim në huadhënie dhe një arratisje drejt sigurisë. Kërkesa për para (cash) ishte e pangopur. Realiteti i zymtë i asaj çka nisi si një shok biologjik i jashtëm po shndërrohet në një kolaps të brendshëm të konfidencës dhe kredisë.
Një goditje në sistemin e kredidhënies dëmton më së shumti ata që kanë modele biznesi të dobta me shume borxhe e risqe të mëdha. Më pas kjo përshkallëzohet në mbyllje të bizneseve, humbje të vëndeve të punës e rritje të pasigurisë tek qytetarët.
Drejt fundit të javës tregjet po shpresonin për lajme të mira nga banka qëndrore. Kur presidentja e bankës Christine Lagarde i përkeqësoi gjërat teksa e bëri të dukej se ajo nuk e kishte në fuqinë e saj për t’a mbështetur Italinë. Ajo u detyrua të ndërmerrte hapine rrallë e të kërkuarit ndjesë, jo Italisë, por bordit të saj. Masat e Fed-it të anoncuara në një konferencë të jashtëzakonshme për shtypin të dielën ishin të drejtpërdrejta, ulje të normave të interesave në zero dhe mbarkimi në një raund tjetër të injektimit me para në sistemin monetar të vendit. Ky ishte i njëjti reagim që ishte marrë në 2008-ën.
Këto nuk janë praktika të përgatitura enkasi për raste të këtilla pandemie. Por siç Fed-i dhe Banka Qëndrore Europiane kanë insistuar luftimi ndaj vetë pandemisë i’u mbetet politikave fiskale. Detyra e bankave qëndrore është moslejimin e sistemit të kredidhënies në shndërrimin e tij në një kërcënim për veten.
Por shqetësimi kryesor këtu është Kina e cila është detyruar të mbyllë një pjësë të mirë të sektorëve të saj kryesorë ekonomikë. Që prej 2008-ës aktiviteti ekonomik kinez ka qënë në rritje e si shumë biznese të reja, bizneset kineze për t’u globalizuar kanë marrë hua të shumta në valutën amerikane. Kështu menaxherët e rezervave zyrtare të Kinës kanë krijuar stoqe të mëdha me dollarë. Por si shumë grumbullime të tjera të këtyre rezervave ato nuk mbahen në para (cash) por në thesarin e shtetit amerikan.
Gjëja e fundit që bota tashmë ka nevojë, duke marrë në konsideratë e paqartësinë e tregjeve të thesarit është për Pekinin të likuidojë ato rezerva të saja. Kjo do të hidhte në ajër gjithë përpjekjet e Fed-it për të stabilizuar tregun e investimeve në ShBA. Nga ana tjetër nuk është e lehtë të imagjinosh Fed-in të marrë valutë Kineze si kolateral për shumat e mëdha që do i nevojiten për shkëmbime valutore në dollarë (swap lines) me bankën qëndrore të Kinës. Fed-i nuk do t’a dëshironte riskun e pakënaqësisë së ardhur nga politikanët në kongres që dëshirojnë për Amerikën të mos këtë të bëjë me Kinën.
Të përballur me një emergjencë në shëndetësinë botërore dhe interesin e përbashkët në mbajtjen e stabilitetit ekonomik, dikush veçse mund të shpresojë se imagjinata teknokratike do t’a mposhtë joshjen evidente e të dyja kaheve poltike në kthimin e kësaj krizeje në një luftë politike.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
