Nga Peter Coy* – Ka më shumë se 100 valuta në botë, nga Kuanza angoleze dhe Ngultrum në Butan apo Sum në Uzbekistan. A është numri i duhur për një ekonomi globale? Jo në fakt. Një sasi valutash që mund të luhaten në mënyrë të paparashikuar dekurajon tregtinë dhe investimet duke injektuar pasiguri në vendimet e biznesit.
Charles Kindleberger mendonte se duhet të kishte një monedhë në botë dhe ai kishte një kandidat: dollarin amerikan. Ai argumentoi se do të kishte më shumë tregti, investime përtej kufijve dhe më shumë prosperitet nëse të gjithë kombet ose përshtasin dollarin në vendin e tyre ose lidhin monedhat e tyre me vlerën e dollarit, në një nivel fiks, pak a shumë e njëjta gjë. Profecia e tij ka ndodhur pjesërisht.
Filozofia e Kindleberger për “një lloj paraje” e bëri atë të huaj në akademi, ndonëse ai vazhdoi punën si profesor dhe edukoi një laureat të Nobel, Robert Mundell.
Ai u përplas me Milton Friedman, monetaristin e madh i cili në vitin 1953 shkroi një punim të titulluar “Rasti për kurset fleksibël të këmbimit”. Ai gjithashtu nuk u pajtua me armiqtë e Friedman-it, kejnsianët, të cilët shqetësoheshin se kombet nuk do të ishin në gjendje të rregullonin mirë politikat e shpenzimeve dhe taksave për kushtet e brendshme nëse do t’u duhej të mbanin monedhat e tyre në sinkron me dollarin.
Çdo shpresë se vizioni i Kindleberger mund të jetëzohej u vra kur presidenti Nixon mbylli kthimin e dollarit në ar në vitin 1971 dhe braktisi mundësitë e stabilizimit të kursit të këmbimit. Sekretari i tij i Thesarit, John Connally Jr i tha botës: “Dollari është monedha jonë, por problemi juaj.” Kindleberger e quajti abdikimin e rolit të Amerikës si qendër e sistemit monetar global një krim dhe u shqetësua se një kurs këmbimi i paqëndrueshëm do të dëmtonte mundësitë e investimeve nga vendet e pasura në ato të varfra për shkak të pasigurisë dhe turbulencës.
Çuditërisht tani, bota është më afër vizionit të Kindleberger se sa ai vetë mund ta ketë imagjinuar ndonjëherë.
Megjithëse roli i Shteteve të Bashkuara në Produktin e Brendshëm Global është zvogëluar që nga pasojat e Luftës së Dytë Botërore, dollari vazhdon të luajë një rol dominues në flukset financiare. “Rreth gjysma e të gjitha huave bankare ndërkufitare dhe letrave me vlerë të borxhit ndërkombëtar janë të shprehura në dollarë amerikanë,” thotë një raport nga Banka për Zgjidhjet Ndërkombëtare në vitin 2020.
Për më tepër, Rezerva Federale është bërë në fakt banka qendrore e botës: kur Fed rrit normat në mënyrë agresive, siç po bën tani, bankat e tjera qendrore priren të ndjekin shembullin. Po, ka shumë më shumë se 100 monedha, por shumë prej tyre janë të lidhura në një mënyrë ose në një tjetër me dollarin, ose në një shkallë më të vogël me euron, paundin britanik ose juanin kinez. Bankierët qendrorë që mbikëqyrin ato monedha nuk e koordinojnë saktësisht politikën monetare, por ata jozyrtarisht kërkojnë të shmangin luhatjet destabilizuese në kurset e këmbimit. (Edhe pse kohët e fundit dollari ka qenë jashtëzakonisht i fortë.)
Pra Kindleberger ishte para kohës së vet. Ai është subjekt i librit të ri “Paraja dhe Perandoria: Charles P. Kindleberger dhe sistemi i dollarit”, nga Perry Mehrling, profesor i ekonomisë në Boston.
Mehrling më tha se fillimisht synonte një biografi për dollarin. “Më pas gjeta Charlie-n dhe kuptova që mund ta bazoj librin tek ai. Kjo më lejon të futem në një mendje e ta shikoj botën me sytë e tij. Kam mësuar nga ai.
Për publikun, Kindleberger njihet për një libër që ka shkruar, “Manitë, Paniku dhe Përplasjet: Një histori e krizave financiare”, publikuar më 1978. Por ajo ishte vetëm një argjend në karrierën e tij të gjatë. Ai lindi më 1910, ishte në qeveri gjatë Depresionit të madh dhe ishte një analist i inteligjencës ushtarake në Luftën e Dytë Botërore. Më pas ai u bë arkitekt i Planit Marshall. Mehrling e përshkruan atë si një personazh zotëri, i cili u caktua në ditëlindjen e tij të 80-të si “ekonomisti më i dashur”. Ai vdiq në vitin 2003.
“Perandoria” në titullin e Mehrling i referohet ditëve kur Britania sundonte valët dhe sterlina luante afërsisht rolin që luan dollari sot. Dallimi, natyrisht, është se Perandoria Britanike ishte me të vërtetë një perandori; Bankierët londinez ishin të lumtur t’u jepnin kredi kompanive britanike që operonin në koloni, sepse ato i nënshtroheshin ligjit britanik. Kjo u mundësoi kolonive të zhvilloheshin disi, megjithëse nën kontrollin e Britanisë. Shtetet e Bashkuara kanë më pak kontroll mbi huamarrësit në tregjet në zhvillim. Qëllimi i Kindleberger ishte “të merrte nxitjen ekonomike të imperializmit, por pa dobësitë politike dhe sociale të imperializmit aktual”, shkruan Mehrling.
Kindleberger ishte një progresiv, megjithatë presidenti Franklin Roosevelt, paraardhësi i Marrëveshjes së Re, gjendet keq në librin e Mehrling. Mehrling shkruan se Roosevelt e përkeqësoi dhe e zgjeroi Depresionin në vitin 1933 duke penguar përpjekjet e bankierëve qendrorë për të stabilizuar kurset e këmbimit midis monedhave. (Një nga bankierët qendrorë të përfshirë në atë përpjekje të dështuar, John H. Williams, ishte ndër paraardhësit intelektualë të Kindleberger.)
Në kontrast, Paul Volcker, që drejtoi Rezervën Federale nga 1979-1987, del si hero për punën me bankierë të tjerë qendrorë dhe zyrtarë financiarë për të rifilluar bashkëpunimin ndërkombëtar pas goditjes së Nixon të vitit 1971.
E pyeta Mehrling se çfarë mendonte për kryetarin aktual të Fed, Jerome Powell. Siç kam shkruar, Powell ka thënë në mënyrë të përsëritur se mandati i Fed nga Kongresi është të fokusohet vetëm në dy objektiva, punësimin e plotë dhe çmimet e qëndrueshme, jo mirëqenien e kombeve të tjera. Por Powell e kupton se veprimet e Fed që dëmtojnë pjesën tjetër të botës do të kthehen për të kafshuar Shtetet e Bashkuara përfundimisht.
“Kjo është mënyra se si ju kontrabandoni duke u kujdesur për kushtet globale,” tha Mehrling. Ai tha se rritja e normës së Fed-it është e dhimbshme, veçanërisht në tregjet në zhvillim, por do të vendosë bazën për rritje më të shëndetshme në terma afatgjatë: “Unë mendoj se Powell ka bërë një punë të mirë.”
Ekziston një koncept në ekonomi për zonën optimale të monedhës. Në teori, zona e një monedhe të përbashkët, siç është euro, duhet të jetë mjaft e madhe për të përfshirë shumë aktivitete ekonomike, por jo aq e madhe sa të përfshijë kombe që janë të ndryshme dhe kërkojnë politika të ndryshme ekonomike. Për Kindleberger, asnjë zonë nuk mund të jetë shumë e madhe. Ai mendonte se e gjithë bota ishte një zonë monetare optimale. Në thelb, qëllimi i tij ishte të arrinte në skenën globale atë që ishte arrit në SHBA, nga mentori i tij Henry Parker Willis, krijuesi i sistemit të Fed që “qëndisi” financat e vendit.
Kindleberger ishte mjaft realist për të vërejtur se politika nacionaliste ishte një pengesë. “Ndërsa shkalla optimale e aktivitetit ekonomik po bëhet gjithnjë e më e madhe, shkalla optimale sociale duket se po tkurret,” – shkroi ai dikur. Diku tjetër, ai shkroi: “Ndërsa logjika ekonomike e sistemit të pagesave shtyn drejt hierarkisë dhe centralizimit, logjika politike e grupimeve nënglobale dhe nënkombëtare shtyn drejt autarkisë dhe pluralizmit”.
Një herë ai shkroi se bota “ka nevojë për një udhëheqje të fortë, më mirë kur ajo është e maskuar”. Sistemi i dollarit që ai parashikoi nuk do të funksiononte me autopilot dhe as nuk do të ishte pa punë. “Një botë e tillë do të jetë plot paqartësi, paradokse, pasiguri dhe probleme”, shkroi ai. “E tillë më duket se është gjendja njerëzore.”/NewYorkTimes
*Peter Coy shkruan është gazetar për ekonominë, biznesin dhe financat në rubrikën Opinion, në NYT. Ai ka trajtuar temat për katër dekada.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
