Gazeta Si – Reagimet e frikshme të kafshëve shtëpiake janë një nga argumentet më të zakonshme të përdorura për të dekurajuar traditën e fishekzjarrëve të natës së Vitit të Ri.
Kushdo që ka vëzhguar ndonjëherë sjelljen e tyre në këto rrethana, e di se ato janë stresuese. Ata shpesh ikin, duke kërkuar strehim dhe të hutuar për burimin e zhurmave.
Disa qen lehin ose gjëmojnë dhe disa mace tërhiqen dhe bëhen agresive kur pronarët e tyre afrohen duke u përpjekur t’i qetësojnë.
Popullsia e pronarëve të qenve dhe maceve është rritur për vite me radhë, por kjo prirje nuk duket se është paralele me një rënie paralele të popullsisë së përgjithshme.
Në Itali, një nga vendet ku kjo traditë është më e përhapur, fishekzjarrët në natën e Vitit të Ri 2025 plagosën 309 persona: numri më i lartë në dhjetë vjet.
Por problemi i efekteve të tyre te kafshët prek edhe vende të tjera, përfshirë SHBA-të, ku është tradicionale të ndizen fishekzjarrë në Ditën e Pavarësisë, 4 Korrik.
Disa studime dhe kërkime të kohëve të fundit konfirmojnë se zhurma nga shpërthimet e fishekzjarrëve mund të jetë me të vërtetë një burim i rëndësishëm i stresit të sjelljes dhe fiziologjisë për kafshët.
Për një studim të botuar në vitin 2020, një ekip kërkimor nga Shkolla Veterinare e Universitetit të Bernës në Zvicër analizoi pamjet e 36 qenve shtëpiakë të racave dhe moshave të ndryshme, të filmuar nga pronarët e tyre në natën e Vitit të Ri dhe në një natë tjetër, duke ndjekur udhëzimet e studiuesve.
Në natën e Vitit të Ri, disa qen shfaqën shprehje specifike të shoqëruara me stresin dhe frikën, madje edhe tek speciet e tjera të gjitarëve, siç është ulja e veshëve të tyre.
Qen të tjerë lehnin më shumë se zakonisht ose përpiqeshin të fshiheshin, megjithëse frekuenca e këtyre sjelljeve mund të varet edhe nga faktorë individualë, sipas studiuesve.
Zhurma nga fishekzjarrët mund të kalojë 160 decibel dhe të shkaktojë dëmtime të dëgjimit tek njerëzit, madje edhe serioze dhe të përhershme, rreziku i të cilave zakonisht zbutet nga distanca nga burimi i zhurmës.
Megjithatë, e njëjta zhurmë mund të jetë shumë më shqetësuese për kafshët me ndjeshmëri më të zhvilluar të dëgjimit sesa njerëzit, duke përfshirë qentë dhe macet.
Në varësi të distancës nga burimi i zhurmës, disa kafshë mund të vuajnë nga tinitus, humbje të dëgjimit dhe dëmtime të tjera afatgjata, siç raportohet nga Organizata Mbretërore për Parandalimin e Mizorisë ndaj Kafshëve (RSPCA), një nga më të vjetra dhe më të njohura të të drejtave të kafshëve në Britani.
Në vitin 2024, një studim në shkallë të gjerë mbi sjelljen e mbi 3,000 qenve dhe 622 maceve, i kryer në Holandë nga një grup biologësh dhe veterinerësh nga Universiteti i Utrechtit, dokumentoi një neveri të përgjithshme ndaj zhurmës së fishekzjarrëve në të dy speciet, të dëshmuar nga shenja të ndryshme ankthi dhe stresi.
Kur ekspozohen ndaj zhurmës së fishekzjarrëve, jo vetëm në natën e Vitit të Ri, disa kafshë kanë tendencë të ngrijnë, të fshihen ose të ikin, shkruan autorët, por të tjerat gjithashtu humbasin oreksin ose izolohen për një kohë të gjatë.
Duke studiuar zakonet e secilës kafshë, autorët zbuluan gjithashtu një korrelacion midis frikës së qenve nga fishekzjarrët dhe ekspozimit të tyre të hershëm ndaj zhurmës: sa më pak zhurma që dëgjonin si këlyshë qenushësh, aq më shumë prekeshin nga fishekzjarrët si të rritur. Megjithatë, zakoni me zhurmën ishte praktikisht i parëndësishëm për macet.
Shumë konsiderata në lidhje me efektet e dëmshme të zhurmave të forta tek kafshët shtëpiake vlejnë edhe për jetën e egër.
Aftësia e kafshëve për t’u përshtatur me tingujt njerëzorë është e njohur dhe e dokumentuar, por tingujt e papritur dhe të lartë mund të ndryshojnë sjelljet e tyre natyrore, rrahjet e zemrës dhe ritmin e frymëmarrjes, dhe të shkaktojnë reagime frike dhe sjellje të rrezikshme arratisjeje.
Patat e egra, për shembull, nuk janë mësuar të fluturojnë natën (kur fishekzjarrët mund t’i tundojnë të ikin) dhe kanë më shumë gjasa të humbasin ose të lëndohen.
Një studim i kohëve të fundit analizoi gjithashtu efektet e zhurmës së fishekzjarrëve te foka me gëzof të Kepit dhe pulëbardhat e Hartlaub-it, dy specie detare që gjenden pranë Kepit të Qytetit, Afrika e Jugut.
Rezultatet treguan se pulset e fishekzjarrëve mund të përhapen nëpër oqean. Për më tepër, ato udhëtojnë në një diapazon frekuencash që përputhet me vokalizimet e të dy specieve të analizuara dhe ndjeshmërinë e tyre të dëgjimit, duke prishur kështu komunikimin e tyre vokal.
Përveç ndjeshmërisë ndaj kafshëve shtëpiake, vitet e fundit kanë parë gjithashtu një vëmendje në rritje mbi efektet e ekspozimit të foshnjave njerëzore ndaj zhurmave shumë të larta.
Kjo është një temë me interes shkencor, por mungojnë studime të gjera dhe specifike mbi efektet e fishekzjarrëve dhe fishekzjarrëve.
“Fëmijët kanë kanale veshi më të vogla se të rriturit, gjë që intensifikon tingujt me frekuencë të lartë”, shpjegoi pediatria dhe studiuesja amerikane, Sophie J. Balk për revistën “Healthy Children”, bashkëautore e një studimi të vitit 2023 mbi parandalimin e ekspozimit të tepërt ndaj zhurmës tek foshnjat, fëmijët dhe adoleshentët.
“Edhe zhurmat më të zakonshme të përditshme, siç janë trafiku rrugor ose televizioni në sfond, mund të prishin gjumin, të mësuarit dhe cilësinë e jetës”, shtoi Balk.
Si për kafshët shtëpiake, ashtu edhe për foshnjat, një nga rekomandimet e ndara nga ekspertët për të parandaluar reagimet e mundshme ndaj stresit ose frikës, është të përpiqen të shtojnë “zhurmë të bardhë”, lista këngësh ose tinguj të tjerë të njohur, siç është televizori në sfond, në mjedisin e tyre për të maskuar tingullin e fishekzjarrëve.
Rekomandimi është të shmanget volumi i tepërt, pasi edhe ekspozimi i zgjatur ndaj zhurmës së bardhë tepër të lartë mund të jetë i dëmshëm.
Gjithashtu, mund të jetë shumë e dobishme për kafshët shtëpiake që të qëndrojnë në objekte të njohura dhe një vend ku të mund të tërhiqen në rast nevoje, siç është një dollap ose një dhomë e vogël, ndoshta e mobiluar me batanije, rroba, qilima ose pëlhura të tjera, të cilat mund të ndihmojnë në zbutjen pjesërisht të zhurmës.
Përshtati: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
