Ne rrjet

Çfarë po e mban peng Vetting-un në Shqipëri?

Nga "European Western Balkans"- “Reforma më e madhe gjyqësore që nga rënia e komunizmit, një shembull i mirë për pjesën tjetër të shteteve të Ballkanit Perëndimor që janë në procesin e integrimit europian dhe luftë pa frikë kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar”. Kështu e kanë përshkruar ekspertët dhe diplomatët europianë Reformën në Drejtësi që filloi në Shqipëri në vitin 2014. Kjo reformë synon sigurojë pavarësinë e gjyqtarëve dhe prokurorëve dhe të shkurtojë lidhjet që sistemi gjyqësor ka pasur me politikën dhe grupet kriminale. Pesë vjet më vonë, kanë mbetur pak nga deklaratat euforike dhe pritshmërinë e mëdha, mbase edhe joreale, se Shqipëria të mund të zhvillonte një reformë kaq të madhe brenda një periudhe të shkurtër kohe.

Në fakt, procesi i zgjatur është bllokuar herë pas here. Sistemi gjyqësor është paralizuar dhe korrupsioni dhe krimi i organizuar kanë lulëzuar edhe më shumë gjatë viteve të fundit.

Ndërkohë shqetësimi i madh për reformën në drejtësi është ngritur në Bruksel, në veçanti nga Franca dhe Holanda, të cilat kanë qëndruar në mënyrë të vendosur kundër hapjes së negociatave të pranimit me Shqipërinë për shkak të korrupsionit dhe krimin e organizuar. Jo vetëm që Shqipëria është bllokuar në rrugën e BE, por disa nga vendet anëtare po vënë në dyshim edhe përfitimet tashmë ekzistuese, siç është udhëtimi pa viza.

Nga ana tjetër, Komisioni Evropian vazhdon ta vlerësojë procesin e reformës pozitivisht.

"Është arritur përparim përmes zbatimit të mëtutjeshëm të reformës në drejtësi (e cila përfshin krijimin e institucioneve për vetëqeverisjen e gjyqësorit) dhe vazhdimin e rezultateve të prekshme në procesin e verifikimit. Rivlerësimi i të gjithë gjyqtarëve dhe prokurorëve ka përparuar në mënyrë të qëndrueshme dhe ka dhënë rezultate thelbësore ”, thuhet në Raportin e Komisionit 2019 për Shqipërinë.

Institucionet zyrtare të Shqipërisë gjithashtu po theksojnë përparimet në këtë fushë. Sidoqoftë, përkundër lavdërimeve që vijnë nga Brukseli, situata në terren nuk është aq e shndritshme. Procesi po ecën i ngadaltë dhe lidhjet midis strukturave kriminale dhe gjyqësorit vazhdojnë të jenë të forta.

Sistemi gjyqësor është paralizuar, duke bërë që mijëra çështjet të grumbullohen për t’u ndjekur më vonë. Për shembull, për vitin 2018, kishte plot 28.863 raste të prapambetura, dyfish në krahasim me vitin 2015.

Rivlerësimi i gjyqtarëve dhe prokurorëve

Duke u dhënë statusi i vendit kandidate në vitin 2014, Shqipëria hapi rrugën për procesin e Reformës në Drejtësi. Qëllimi kryesor i këtyre ndryshimeve ka qenë forcimi i pavarësisë së sistemit gjyqësor, rritja e efektivitetit të sistemit dhe besimi i publikut në drejtësi. Ajo ndahet në dy faza: rivlerësimi i gjyqtarëve ekzistues dhe prezantimi dhe krijimi i institucioneve të reja gjyqësore kundër korrupsionit.

Edi Rama dhe Jean-Claude Juncker

Të gjithë gjyqtarët dhe prokurorët janë verifikuar në tre aspekte kryesore: rivlerësimin e pasurive, kontrolli i integritetit për të zbuluar lidhjet me krimin e organizuar dhe kualifikimi. Procesi është udhëhequr nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit (IQC) dhe Komisioni i Ankesave.

“Deri më tani janë rivlerësuar 185 gjyqtarë vlerësues dhe prokurorë. Prej tyre 76 janë konfirmuar në detyrë dhe 80 prej tyre janë pushuar nga puna. Për më tepër, dhjetëra gjyqtarë dhe prokurorë kanë dhënë dorëheqje. Ka ende 615 gjyqtarë dhe prokurorë që duhet të kalojnë procesin e vlerësimit ", shpjegon Rovena Sulstarova, eksperte e Institutit për Demokraci dhe Ndërmjetësim (IDM).

Duke u vlerësuar në bazë të këtyre tre kritereve, gjyqtarët dhe prokurorët duhet të dëshmojnë se ata nuk janë vetëm të kualifikuar për pozicionin që po mbajnë aktualisht, por edhe që në të kaluarën nuk kanë pasur lidhje me grupet kriminale, krimin e organizuar ose kanë kryer veprime të dyshimta.

"Deri më tani, më shumë se njëqind gjyqtarë dhe prokurorë në Shqipëri kanë dhënë dorëheqjen nga detyra, dhe numri i dorëheqjeve pritet të rritet në të ardhmen e afërt. Në këtë drejtim, dorëheqja e personelit duhet të shihet si një tregues që duhet të detyrojë organet e ndjekjes penale të hetojnë veprimet e tyre të kaluara në lidhje me pasuritë e tyre dhe lidhjet me krimin e organizuar ”, paralajmëron Sulstarova.

Megjithatë, ajo shton se nuk ka asnjë proces penal ndaj gjyqtarëve ose prokurorëve që nuk e kanë kaluar procesin e vlerësimit deri më tani.

Ata janë përjashtuar nga sistemi i drejtësisë për një periudhë 15 vjeçare. Organet e vlerësimit të procesit të verifikimit nuk kanë të drejtë të paraqesin një proces penal për asnjë nga gjyqtarët ose prokurorët. Sidoqoftë, institucionet e pavarura siç janë Inspektoriati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrolli i Pasurive dhe Konflikteve të Interesit dhe Drejtoria e Përgjithshme për Parandalimin e Pastrimit të Parave mund të nisin një procedimi penal për të gjithë gjyqtarët që nuk arritën të kalonin Vettingut për shkak të pasurive të pajustifikuara ose abuzimin me detyrës ”, shpjegon më tej Sulstarova.

Është e rëndësishme të theksohet se një numër i madh i gjyqtarëve nuk mund të justifikojnë pasuritë e tyre. Në periudhën midis vitit 2004 dhe 2014, 80 për qind e gjyqtarëve të gjykatave të apelit nuk mund të justifikonin pasuritë e tyre brenda së paku një viti. Po ashtu sipas një investigimi të BIRN, 25 gjyqtarë të gjykatave të apelit në Tiranë kishin një vlerë të pasurish më të larta se 5 milion euro, e cila është e pakrahasueshme me të ardhurat e tyre mujore.

Sidoqoftë, pavarësisht faktit se gati gjysma e gjyqtarëve janë pushuar nga puna, mungesa e pasojave dhe ngritja e kallëzimeve penale për gjyqtarët që nuk e kanë kaluar Vettingut, ka bërë që ekspertët të ngrenë dyshime nëse Reforma në Drejtësi do të sjellë ndryshime tektonike që prisnin të gjithë.

Procesi i verifikimit parashikohet të përfundojë në vitin 2021. Sidoqoftë, sipas Sulstarova, me ritmin e tanishëm, institucioneve të verifikimit do tu duhen edhe tetë vjet të tjera për të përfunduar procesin. Për më tepër, e gjithë reforma është mbikëqyrur nga Mekanizmi Ndërkombëtar i Monitorimit që është nën kujdesin e Komisionit Europian. Ky Mekanizëm është futur në Shtojcat Kushtetuese, të miratuara në vitin 2016, por përbën jo pak shqetësim për shkak të pozitës shumë të paqartë dhe rolit që ky institucion do të ketë pasi të përfundojë procesi i rivlerësimit.

Ngritja e institucioneve

"Institucionet e reja për pavarësinë gjyqësorit, Këshilli i Lartë Gjyqësor, Këshilli i Lartë i Prokurorisë dhe Këshilli i Emërimeve në Drejtësi janë krijuar dhe përfaqësojnë një hap thelbësor në forcimin e pavarësis se gjyqësorit", theksonte këtë vit raporti i Komisionit Europian.

Por përveç këtyre institucioneve, duhet të ngrihen edhe strukturat kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, siç është Byroja Kombëtare e Hetimit, një strukturë e pavarur përgjegjëse për hetimin e veprave penale, e cila do të funskionojë nën juridiksionin e Prokurorisë Speciale.

"BKH-ja është një pjesë e Strukturës Speciale Kundër Korrupsionit (SPAK) së bashku me Prokurorinë Speciale për të hetuar dhe ndjekur veprat e korrupsionit dhe krimeve të tjera që lidhen me të. Si një organ i pavarur hetimor, Byroja do të shërbejë si pikë kontakti me autoritetet ndërkombëtare në lidhje me krimet e korrupsionit ", shpjegon Rovena Sulstarova, duke shtuar se krijimi i këtyre institucioneve aktualisht është duke vazhduar.

Sidoqoftë, mosmarrëveshjet politike midis partive në pushtet dhe opozitës dhe bojkotimi i parlamentit dhe paqëndrueshmëritë politike në Shqipëri të shoqëruara me procedurat komplekse burokratike si zyrat, buxheti dhe stafi i institucioneve të reja, kanë paralizuar sistemin gjyqësor.

"Vonesat në krijimin e institucioneve të reja të drejtësisë, si krijimi i Strukturës Speciale Kundër Korrupsionit (SPAK), konflikti për kompetencat e Prokurorisë së Krimeve të Rënda dhe zyrave të prokurorisë së rretheve deri dhe mosfunksionimi i Gjykatës Kushtetuese dhe Gjykatës Supreme për shkak të mungesës së gjyqtarëve, ka krijuar një kaos në sistemin juridik në Shqipëri ”, shpjegon Sulstarova.

Të gjitha këto shqetësime hedhin hije mbi të gjithë procesin që duhet të rikthente besimin e publikut në sistemin gjyqësor, të rriste efektivitetin dhe performancën profesionale të gjyqësorit dhe të bllokonte ndërhyrjen politike në sistemin gjyqësor në Shqipëri.

Sondazhet e opinionit publik kanë treguar se besimi i publikut në gjyqësor është shumë i ulët. Një sondazh i opinionit publik i realizuar në vitin 2017 ka treguar se 73.4 përqind e qytetarëve të intervistuar në Shqipëri besonin se sistemi gjyqësor nuk mbron të drejtat e tyre, dhe përqindja është edhe më e madhe për ata që i ishin drejtuar qoftë edhe njëheerë dyerve të gjykatave.

Edhe pse reforma dhe ndryshimet kushtetuese kanë synuar të forcojnë gjyqësorin, të ndalojnë korrupsionin e shfrenuar në fushën e drejtësisë dhe të shkatërrojnë lidhjet e gjyqtarëve dhe prokurorëve me politikën dhe krimin, vonesat dhe paaftësitë e të gjithë sistemi politik, kanë bërë që opinioni publik në Shqipëri të humbasë besimin se Sistemi i Drejtësisë do të mbrojë interesin e tyre edhe pas Vettingut.

Për momentin, procesi i Vetingut ka sjellë shpresë dhe telashe për Shqipërinë dhe qytetarët e saj. Por shpresa duhet të triumfojë mbi telashet, në mënyrë që të vazhdohet me këtë reformë të gjatë dhe të dhimbshme, veçanërisht pas vendimit për mos hapjen e bisedimeve të pranimit.


Copyright © Gazeta “Si”


Më Shumë