Nga Bill Clinton – Kur hyra për herë të parë në Shtëpinë e Bardhë, i thashë vetes se do të mbështes Presidentin rus Boris Yeltsin në përpjekjet e tij për të ndërtuar një ekonomi të lulëzuar dhe një demokraci funksionale pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, por gjithashtu do të mbështes një zgjerim të NATO-s për të përfshirë ish anëtarë të Paktit të Varshavës dhe shtetet post-sovjetike. Politika ime ishte të punoja për skenarin e rastit më të mirë, ndërkohë që përgatitesha njëkohësisht për skenarin më të keq. Ajo që më shqetësonte nuk ishte se Rusia mund të ripërqafonte komunizmin, por se mund të ripërqafonte ultra-nacionalizmin, duke zëvendësuar aspiratat perandorake, si Pjetri i Madh dhe Katerina e Madhe, me demokracinë dhe bashkëpunimin. Nuk e mendoja se Jelcin do ta bënte një gjë të tillë, por kush e dinte se kush do të vinte pas tij? Nëse Rusia do të kishte mbetur në rrugën e demokracisë dhe bashkëpunimit, ne do të kishim përballur të gjithë së bashku sfidat e sigurisë së epokës sonë: terrorizmin, konfliktet etnike, fetare dhe fisnore në përgjithësi, përhapjen e armëve bërthamore, kimike dhe biologjike. Nëse Rusia do të kishte zgjedhur të kthehej në përqafimin e imperializmit ultra-nacionalist, një NATO e zgjeruar dhe një Bashkimi Evropian në rritje do të kishin forcuar sigurinë e kontinentit.
Nga fundi i mandatit tim të dytë, në vitin 1999, Polonia, Hungaria dhe Republika Çeke iu bashkuan NATO-s pavarësisht kundërshtimit nga Rusia. Aleanca fitoi 11 anëtarë të tjerë nën presidentët e njëpasnjëshëm, duke injoruar sërish kundërshtimet e Moskës. Kohët e fundit janë ngritur kritika ndaj NATO-s, e akuzuar për provokim të Rusisë, madje edhe për hedhjen e themeleve për pushtimin e Ukrainës të urdhëruar nga Vladimir Putin. Zgjerimi i aleancës Atlantike ishte sigurisht një vendim i mbushur me pasoja, një vendim që unë vazhdoj ta konsideroj të drejtë. Shoqja ime Madeleine Albright, e cila së fundmi u nda nga jeta, ishte një mbështetëse e hapur e zgjerimit të NATO-s, fillimisht si ambasadore në Kombet e Bashkuara dhe më pas si sekretare e shtetit. Po kështu edhe Sekretari i Shtetit Ëarren Christopher, Këshilltari i Sigurisë Kombëtare Tony Lake, pasardhësi i tij Sandy Berger dhe dy personalitete të tjera me përvojë të drejtpërdrejtë në këtë zonë, Kryetari i Shefave të Shtabit John Shalikashvili, i lindur në Poloni nga prindër gjeorgjianë dhe erdhi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës që adoleshent, dhe Zëvendës Sekretari i Shtetit Strobe Talbott, i cili përktheu dhe redaktoi kujtimet e Nikita Hrushovit kur ishim shokë në Oksford në vitet 1969-1970.
Në kohën kur unë propozova zgjerimin e NATO-s, megjithatë, kishte shumë mendime të respektuara edhe në drejtim të kundërt. Diplomati legjendar George Kennan, i njohur si babai i politikës së kontrollit gjatë Luftës së Ftohtë, ishte i mendimit se me rënien e Murit të Berlinit dhe shpërbërjen e Paktit të Varshavës, dobia e NATO-s kishte pushuar. Kolumnisti i Neë York Times, Tom Friedman tha se Rusia do të ndihej e poshtëruar dhe e bllokuar nga një NATO e zgjeruar dhe, pasi të kapërcehej dobësia ekonomike e viteve të fundit të regjimit komunist, do të shihnim një reagim të tmerrshëm. Mike Mandelbaum, një autoritet i respektuar në Rusi, gjithashtu besoi se ishte një gabim dhe argumentoi se nuk do të promovonte demokracinë apo kapitalizmin. Isha i vetëdijshëm se marrëdhëniet mund të bëheshin sërish konfliktuale. Por mendimi im ishte se një skenar i tillë nuk do të varej aq shumë nga NATO-ja sesa nga evolucioni i Rusisë: a do të mbetej ajo një demokraci? Kujt do t’i besonte madhështinë e tij në shekullin e 21-të? Ai do të kishte ndërtuar një ekonomi moderne bazuar në talentet e tij në shkencë, teknologji dhe arte ose do të ishte përpjekur të rikrijonte një version të perandorisë së tij të shekullit të 18-të, të mbështetur nga burimet natyrore dhe të karakterizuar nga një qeveri e fortë autoritare, me një ushtri të fuqishme ?
Bëra gjithçka që munda për të ndihmuar Rusinë të bënte zgjedhjen e duhur dhe të bëhej një demokraci e madhe e shekullit të 21-të. Udhëtimi im i parë shtetëror si president jashtë Shteteve të Bashkuara ishte në Vankuver, për të takuar Yeltsin dhe për të premtuar 1.6 miliardë dollarë për të lejuar Rusinë të kthejë ushtarët e vendosur në Baltik dhe t’u sigurojë atyre strehim. Në vitin 1994 Rusia u bë vendi i parë që iu bashkua Partneritetit për Paqe, një program bashkëpunimi praktik dypalësh që përfshinte stërvitje të përbashkëta ushtarake midis NATO-s dhe vendeve evropiane jo-NATO. Në të njëjtin vit, Shtetet e Bashkuara nënshkruan Memorandumin e Budapestit, së bashku me Rusinë dhe Mbretërinë e Bashkuar, i cili garantonte sovranitetin dhe integritetin territorial të Ukrainës në këmbim të heqjes dorë nga Kievi nga ai që atëherë ishte arsenali i tretë bërthamor në planet. Duke filluar nga viti 1995, pas Marrëveshjes së Dejtonit që i dha fund luftës në Bosnje, ne bëmë një marrëveshje për të shtuar trupa ruse në forcat që NATO kishte në terren në vendin e ish-Jugosllavisë. Në vitin 1997 ne mbështetëm “Aktin Themelues”, një marrëveshje midis NATO-s dhe Rusisë që i dha Moskës një zë (por jo të drejtën e vetos) për çështjet e NATO-s dhe ne mbështetëm hyrjen e Rusisë në G7, e cila u bë G8.
Në vitin 1999, në fund të konfliktit në Kosovë, Sekretari i Mbrojtjes Bill Cohen arriti një marrëveshje me ministrin rus të Mbrojtjes, sipas së cilës trupat ruse mund të bashkohen me forcat paqeruajtëse të NATO-s të miratuara nga OKB-ja. Në të gjitha këto, ne e lamë gjithmonë derën e hapur për hyrjen e mundshme të Moskës në NATO, të cilën ia thashë qartë Yeltsin-it dhe më pas ia konfirmova pasuesit të tij, Vladimir Putin.
Përveç gjithë këtyre përpjekjeve për të përfshirë Rusinë në misionet e NATO-s të pas Luftës së Ftohtë, Madeleine Albright dhe të gjithë oficerët tanë të sigurisë kombëtare punuan shumë për të promovuar marrëdhënie pozitive dypalëshe. Nënkryetari Al Gore bashkë-kryesoi një komision me kryeministrin rus Viktor Cernomyrdin për të trajtuar çështjet me interes të përbashkët. Ne ramë dakord të shkatërrojmë 34 tonë plutonium të shkallës ushtarake secili. Ne ramë gjithashtu dakord të largojmë forcat konvencionale ruse, evropiane dhe të NATO-s nga kufijtë, edhe pse Putin refuzoi të ndiqte planin kur mori presidencën e Rusisë në vitin 2000. Në përgjithësi, unë jam takuar me Jelcinin tetëmbëdhjetë herë dhe me Putinin pesë herë. kur ai ishte kryeministër i Jelcinit dhe tre në dhjetë muajt ose më shumë në të cilët mandati i tij përkoi me timin. Këto janë vetëm tre takime më pak se të gjitha samitet midis liderëve të Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Sovjetik midis 1943 dhe 1991.
Nocioni se ne kemi injoruar, mosrespektuar ose jemi përpjekur të izolojmë Rusinë është i rremë. Po, NATO është zgjeruar pavarësisht kundërshtimeve të Moskës, por zgjerimi i aleancës nuk ishte vetëm një çështje e marrëdhënieve midis Shteteve të Bashkuara dhe Rusisë. Kur fillova mandatin tim si president në vitin 1993, askush nuk ishte i sigurt se Evropa e pas Luftës së Ftohtë mund të mbetej paqësore, e qëndrueshme dhe demokratike. Kishte ende pyetje të mëdha për integrimin e Gjermanisë Lindore me Gjermaninë Perëndimore, për mundësinë e shpërthimit të konflikteve të vjetra në të gjithë kontinentin, siç kishte ndodhur në Ballkan, për atë që do të bënin vendet e ish Traktatit të Varshavës dhe republikat sovjetike që mbrojnë veten jo vetëm nga kërcënimi i një pushtimi rus, por edhe nga luftërat mes tyre dhe konfliktet brenda kufijve të tyre. Mundësia e hyrjes në Bashkimin Evropian dhe në NATO ofroi stimujt më të mëdhenj për shtetet e Evropës Qendrore dhe Lindore për të investuar në reformat politike dhe ekonomike dhe për të hequr dorë nga ndjekja e një strategjie autonome militarizimi. As Bashkimi Evropian dhe as NATO nuk mund të qëndronin brenda kufijve që Stalini kishte vendosur në vitin 1945. Shumë vende që kishin qenë në anën tjetër të Perdes së Hekurt donin më shumë liri, prosperitet dhe siguri me Bashkimin Evropian dhe NATO-n, nën udhëheqjen e liderë shembullorë si Václav Havel në Republikën Çeke, Lech Ëałęsa në Poloni dhe, po, një i ri prodemokratik Viktor Orbán në Hungari. Mijëra qytetarë të thjeshtë u dyndën në sheshet e Pragës, Varshavës, Budapestit, Bukureshtit, Sofjes e kështu me radhë sa herë që unë flisja atje. Siç shkroi Carl Bildt, ish-kryeministri dhe ministri i jashtëm suedez, në dhjetor 2021: “Nuk ishte NATO ajo që donte të shkonte në lindje, ishin ish-satelitët e Moskës dhe ish-republikat sovjetike që donin të shkonin në perëndim”. Ose siç tha Havel në 2008: “Evropa nuk është më dhe nuk duhet të ndahet më, mbi dhe kundër vullnetit të popujve të saj, në sfera interesi ose ndikimi”.
Refuzimi i vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore për t’u bashkuar me NATO-n vetëm për shkak se Rusia nuk ishte dakord do të thoshte të bënte pikërisht këtë. Kërkohej zgjerimi i NATO-s: pëlqimi unanim i 16 anëtarëve të atëhershëm të aleancës, pëlqimi i dy të tretave të shumicës së një Senati nganjëherë skeptik të Shteteve të Bashkuara, një konsultim i ngushtë me anëtarët e mundshëm të rinj për të siguruar që reformat e tyre ushtarake, ekonomike dhe politike të përmbushin kërkesat e larta. standardet e aleancës Atlantike dhe një punë pothuajse e vazhdueshme sigurie me Rusinë. Madeleine Albright ishte e jashtëzakonshme në çdo hap. Pak diplomatë janë treguar kaq jashtëzakonisht të përshtatshëm për kohën kur kanë punuar si Madeleine. Qysh fëmijë, në një Evropë të shkatërruar nga lufta, ajo dhe familja e saj u detyruan të linin shtëpinë e tyre dy herë, fillimisht nga Hitleri dhe më pas nga Stalini. Ajo ishte e vetëdijshme se fundi i Luftës së Ftohtë ofroi mundësinë për të ndërtuar një Evropë të lirë, të bashkuar, të begatë dhe të sigurt për herë të parë që nga krijimi i shteteve-kombe në kontinent. Si ambasadore në Kombet e Bashkuara dhe si sekretare e shtetit, ajo punoi për të realizuar atë vizion dhe për të luftuar ndarjet fetare, etnike dhe fisnore në përgjithësi që e kërcënonin atë. Ai përdori çdo mjet të arsenalit të famshëm diplomatik dhe zgjuarsinë e saj politike në anën e brendshme për të ndihmuar në pastrimin e pengesave në rrugën drejt hyrjes së Republikës Çeke, Hungarisë dhe Polonisë në NATO në 1999.
Rezultati është më shumë se dy dekada paqe dhe prosperitet për një pjesë gjithnjë e më të madhe të Evropës dhe forcimi i sigurisë sonë kolektive.
GDP-ja është trefishuar në Republikën Çeke, Hungari dhe Poloni, dhe të tria këto vende kanë marrë pjesë në misione të ndryshme të NATO-s që nga anëtarësimi në aleancë, për shembull në forcën paqeruajtëse në Kosovë. Deri më sot, asnjë shtet anëtar i aleancës sonë mbrojtëse nuk është pushtuar. Në të vërtetë, tashmë në vitet e para pas rënies së Perdes së Hekurt, perspektiva e thjeshtë për t’u bashkuar me NATO-n kontribuoi në ftohjen e mosmarrëveshjeve që ishin krijuar prej disa kohësh midis Polonisë dhe Lituanisë, Hungarisë dhe Rumanisë dhe të tjerëve.
Tani pushtimi i Ukrainës nga Rusia, pa asnjë provokim dhe pa asnjë justifikim, larg nga dyshimi mbi mençurinë e zgjerimit të NATO-s, tregon se ajo politikë ishte e nevojshme. Është e qartë se Rusia Putiniane nuk do të kishte qenë një fuqi që do të ishte e kënaqur me status quo-në, po të mos ishte zgjerimi. Nuk ishte mundësia e menjëhershme e anëtarësimit të Ukrainës në NATO që e shtyu Putinin të pushtonte Ukrainën dy herë, në vitin 2014 dhe shkurtin e kaluar, por më tepër ndryshimi i vendit drejt demokracisë, i cili kërcënoi pushtetin e tij autokratik në vend dhe dëshira për të kontrolluar pasuritë e çmuara të nëntokës ukrainase. Dhe është forca e aleancës Atlantike dhe kërcënimi i saj i besueshëm i fuqisë mbrojtëse, që e kanë penguar Putinin të kërcënojë vendet e saj anëtare, nga Balltiku në Evropën Lindore. Siç shkruante së fundmi Anne Applebaum në The Atlantic: “Zgjerimi i NATO-s ishte pjesa më e suksesshme, ndoshta e vetmja me të vërtetë e suksesshme, pjesa e politikës së jashtme amerikane të tridhjetë viteve të fundit […] Nëse nuk do ta kishim bërë, tani kjo luftë do të bëhej në Gjermaninë Lindore”.
Dështimi i demokracisë ruse dhe vendimi i saj për të përqafuar revanshizmin, nuk e ka origjinën në selinë e NATO-s në Bruksel. Është një vendim që është marrë në Moskë, nga Putin. Ajo mund të kishte përdorur aftësitë e jashtëzakonshme të IT të Rusisë për të krijuar një konkurrent për Silicon Valley dhe për të ndërtuar një ekonomi të fortë dhe të larmishme. Në vend të kësaj, ka vendosur të monopolizojë dhe përdorë këto aftësi si armë për të promovuar autoritarizmin në vend dhe për të bërë kërdi jashtë vendit, madje edhe duke ndërhyrë në jetën politike të Evropës dhe Shteteve të Bashkuara. Vetëm një NATO e fortë qëndron mes Putinit dhe agresionit të mëtejshëm. Prandaj, ne duhet të mbështesim Presidentin Joe Biden dhe aleatët tanë të NATO-s duke i ofruar Ukrainës të gjithë ndihmën e mundshme ushtarake dhe humanitare.
Hera e fundit që fola me Madeleine Albright ishte dy javë para se të vdiste. Ajo ishte Madeleina e vjetër, e mprehtë dhe e drejtpërdrejtë. Ishte e qartë se ajo donte të largohej duke luftuar, duke mbështetur ukrainasit në luftën e tyre për liri dhe pavarësi. Për gjendjen e saj shëndetësore ajo tha: “Kujdesi që kam është i mirë. Unë jam duke bërë atë që mundem. Le të mos humbim kohë duke folur për këtë. E rëndësishme është se çfarë bote do t’u lëmë nipërve tanë”. Madeleine e pa betejën e saj të përjetshme për demokraci dhe siguri si një detyrë dhe si një mundësi. Ajo ishte krenare për origjinën e saj çeke dhe e sigurt se populli i saj dhe vendet e tjera të Evropës Qendrore dhe Lindore do të mbronin lirinë e tyre, “sepse e dinë çmimin e humbjes së lirisë”. Ajo kishte të drejtë për NATO-n kur unë isha në Shtëpinë e Bardhë dhe kishte të drejtë për Ukrainën tani. Më mungon shumë, por ende mund ta dëgjoj zërin e saj. Të gjithë duhet ta dëgjojmë.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
