.png)
Truri kalon nëpër pesë faza të dallueshme në jetë, me pika kyçe kthese në moshat 9, 32, 66 dhe 83 vjeç, kanë zbuluar shkencëtarët.
Rreth 4,000 njerëz deri në moshën 90 vjeç iu nënshtruan skanimeve për të zbuluar lidhjet midis qelizave të trurit të tyre.
Hulumtuesit në Universitetin e Kembrixhit treguan se truri qëndron në fazën e adoleshencës deri në fillim të të 30-ave, kur “arrin kulmin”.
Ata thonë se rezultatet mund të na ndihmojnë të kuptojmë pse rreziku i çrregullimeve të shëndetit mendor dhe demencës ndryshon gjatë jetës.
Truri ndryshon vazhdimisht në përgjigje të njohurive dhe përvojave të reja, por hulumtimi tregon se ky nuk është një model i njëjtë nga lindja deri në vdekje.
Në vend të kësaj, këto janë pesë fazat e trurit:
Fëmijëria – nga lindja deri në moshën 9 vjeç
Adoleshenca – nga 9 në 32 vjeç
Mosha e rritur – nga 32 në 66 vjeç
Plakja e hershme – nga 66 në 83 vjeç
Plakja e vonë – nga 83 e tutje
“Truri rilidhet gjatë gjithë jetëgjatësisë. Gjithmonë forcon dhe dobëson lidhjet dhe nuk është një model i qëndrueshëm – ka luhatje dhe faza të rilidhjes së trurit”, tha autorja kryesore e hulumtimit, Alexa Mousley.
Disa njerëz do t’i arrijnë këto pika referimi më herët ose më vonë se të tjerët por studiuesit thanë se ishte e habitshme se sa qartë këto mosha dalloheshin në të dhëna.
Këto modele janë zbuluar vetëm tani për shkak të sasisë së skanimeve të trurit të disponueshme në studim, i cili u botua në revistën Nature Communications.
Pesë fazat e trurit
Fëmijëria – Periudha e parë është kur truri rritet me shpejtësi në madhësi, por gjithashtu hollon tepricën e lidhjeve midis qelizave të trurit, të quajtura sinapse, të krijuara në fillim të jetës.
Truri bëhet më pak efikas gjatë kësaj faze. Ai funksionon si një fëmijë që endet nëpër një park, duke shkuar kudo që i pëlqen, në vend që të shkojë direkt nga pika A në pikën B.
Adoleshenca – Kjo ndryshon papritur nga mosha nëntë vjeç kur lidhjet në tru kalojnë nëpër një periudhë efikasiteti të pamëshirshëm.
“Është një ndryshim i madh”, tha Mousley, duke përshkruar ndryshimin më të thellë midis fazave të trurit.
Kjo është gjithashtu koha kur ekziston rreziku më i madh i fillimit të çrregullimeve të shëndetit mendor.
Nuk është çudi që adoleshenca fillon rreth fillimit të pubertetit, por kjo është prova e fundit që sugjeron se mbaron shumë më vonë nga sa supozonim. Dikur mendohej se kufizohej në vitet e adoleshencës, përpara se neuroshkenca të sugjeronte se vazhdonte në të 20-at dhe tani në fillim të të 30-ave.
Kjo fazë është periudha e vetme e trurit kur rrjeti i tij i neuroneve bëhet më efikas. Mousely tha se kjo mbështet shumë masa të funksionit të trurit që sugjerojnë se ajo arrin kulmin në të tridhjetat e hershme, por shtoi se ishte “shumë interesante” që truri qëndron në të njëjtën fazë midis nëntë dhe 32 vjeç.
Mosha e rritur – Më pas vjen një periudhë stabiliteti për trurin ndërsa hyn në epokën e tij më të gjatë, që zgjat tre dekada.
Ndryshimi është më i ngadaltë gjatë kësaj kohe krahasuar me fillimin, por këtu shohim përmirësimet në efikasitetin e trurit të kthehen në të kundërt.
Mousely tha se kjo “përputhet me një rrafshnaltë inteligjence dhe personaliteti” që shumë prej nesh do ta kenë parë ose përjetuar.
Plakja e hershme – Kjo fillon në moshën 66 vjeç, por nuk është një rënie e menjëhershme. Në vend të kësaj, ka ndryshime në modelet e lidhjeve në tru.
Në vend që të koordinohet si një tru i tërë, organi ndahet gjithnjë e më shumë në rajone që punojnë ngushtë së bashku – si anëtarët e grupit që fillojnë projektet e tyre solo.
Edhe pse studimi shqyrtoi trurin e shëndetshëm, kjo është gjithashtu mosha në të cilën demenca dhe presioni i lartë i gjakut, i cili ndikon në shëndetin e trurit, fillojnë të shfaqen.
Plakja e vonë – Pastaj, në moshën 83 vjeç, hyjmë në fazën përfundimtare. Ka më pak të dhëna sesa për grupet e tjera pasi gjetja e trurit të shëndetshëm për skanim ishte më sfiduese. Ndryshimet në tru janë të ngjashme me plakjen e hershme, por edhe më të theksuara.
Dr. Mousely tha se ajo që e habiti vërtet ishte se sa mirë “moshat e ndryshme përputhen me shumë momente të rëndësishme” siç janë puberteti, shqetësimet shëndetësore më vonë në jetë dhe madje edhe ndryshimet mjaft të mëdha shoqërore në fillim të të 30-ave, siç është prindërimi.
Duncan Astle, profesor i neuroinformatikës në Universitetin e Kembrixhit dhe pjesë e ekipit përgjegjës për hulumtimin, tha se shumë gjendje neurozhvillimore, të shëndetit mendor dhe neurologjik janë të lidhura me mënyrën se si është i lidhur truri.
“Në të vërtetë, ndryshimet në lidhjet e trurit parashikojnë vështirësi me vëmendjen, gjuhën, kujtesën dhe një mori sjelljesh të ndryshme”.
Ajo tha se rezultatet “përputhen mirë” me kuptimin tonë të plakjes së trurit, por paralajmëroi se “jo të gjithë do t’i përjetojnë këto ndryshime të rrjetit në të njëjtat mosha”.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
