.png)
Kryeministri shqiptar Edi Rama fitoi mandatin e katërt në maj, duke i premtuar shqiptarëve se do t’i çojë në BE në vitin 2030.
Në mes të korrikut ai lajmëroi një tjetër plan madhështor me të njëjtin afat. “Kemi një qëllim; në fund të kësaj dekade, Shqipëria do të bëhet një ekonomi pa para cash, çdo transaksion digjital”, tha ai në një takim me drejtues Startup-esh dhe përfaqësues të sektorit teknologjik.
“Ajo që nevojitet është më shumë aftësi,” vazhdoi ai, duke theksuar se mjetet e nevojshme për një Shqipëri pa para të thata tashmë ekzistojnë. “Unë besoj se nëse arrijmë të përvijojmë siç duhet udhërrëfyesin përpara, ky synim është plotësisht i arritshëm dhe do ta çlirojë vendin nga një barrë e rëndë e praktikave të vjetruara dhe të vjetruara dhe
Gjithçka tingëllon shumë e thjeshtë dhe e drejtpërdrejtë. Por a është kështu?
“Unë preferoj paratë cash”.
Në jetën e përditshme, Mimoza A., 62-vjeçarja nga Tirana, thotë se e vetmja herë që përdor një kartë bankare është kur tërheq rrogën nga bankomati pranë banesës.
“Nuk është e zakonshme që njerëzit e brezit tim të përdorin një kartë për të paguar ushqimet ose në parukeri. Unë preferoj paratë e gatshme dhe do ta bëj gjithmonë,” tha ajo për DW.
Mimoza nuk është e vetme në këtë qëndrim; shumica e njerëzve në vend ndihen kështu.
A është shoqëria pa para cash një ëndërr?
Kur Shqipëria hoqi prangat e diktaturës komuniste 35 vjet më parë, ajo nuk kishte një sistem bankar dhe financiar modern. Gjërat ishin gjithashtu të ngadalta në përparim pas tranzicionit në demokraci, me ATM-të që u prezantuan vetëm në 2004.
Arben Malaj, i cili shërbeu si ministër i Financave dhe Ekonomisë nga viti 1997 deri në 2005 dhe tani është një ekspert dhe pedagog i lartë financiar, mendon se populizmi është motori prapa ambicies së Ramës për të pasur një ekonomi pa para.
Malaj thotë se ka një sërë elementesh vendimtare që do ta bëjnë të vështirë arritjen e një shoqërie pa para në pesë vitet e ardhshme.
“Shkalla e lartë e informalitetit, veçanërisht në sektorin bujqësor, që përbën një pjesë të madhe të PBB-së, është shumë më e madhe se kudo tjetër në rajon. Një përqindje e lartë e popullsisë jeton në zonat rurale. Gjithashtu, pjesa më e madhe e të ardhurave të emigrantëve — miliarda euro në vit — dërgohet jashtë kanaleve zyrtare të pagesave.
Ai paralajmëron se çdo reduktim i parave të thata do të kërkonte investime masive në sigurinë kibernetike.
Ambicia ‘e rrezikshme’
Ekspertët e sigurisë kibernetike si Besmir Semanaj e konsiderojnë planin e Ramës jo vetëm joreal, por edhe “të rrezikshëm”.
Semanaj tregon për sulmet masive kibernetike ndaj institucioneve qeveritare në vitin 2024. Objektivat përfshinin sistemin e-Albania (faqen e shërbimeve të qeverisë) dhe faqet e internetit të Kuvendit të Shqipërisë dhe Institutit të Statistikave.
Semanaj thotë se këto dhe sulme të tjera të mëdha kibernetike në vitin 2022 tregojnë qartë se Shqipëria jo vetëm është shumë e ekspozuar por nuk ka as arkitekturën e nevojshme për të mbrojtur këtë infrastrukturë kritike.
“Edhe vendet më të përparuara në Europë, si Suedia apo Norvegjia, po rivlerësojnë nevojën për të mbajtur një minimum parash në qarkullim, pikërisht për arsye sigurie dhe gatishmërie në emergjenca apo sulme kibernetike”, tha ai për DW.
“Pra, ndërkohë që kombet më të digjitalizuara po qëndrojnë ‘offline’, Shqipëria thotë se po planifikon të bëhet 100% digjitale në më pak se dhjetë vjet, pa ndërtuar më parë kapacitetet bazë të mbrojtjes kibernetike. Një ekonomi që është totalisht e varur nga sistemet digjitale dhe nuk ka një alternativë është një ekonomi e pambrojtur dhe e ekspozuar që do të paralizohej totalisht nga një virus ose ndërprerje”.
“Bizneset e vogla dhe të mesme do të vuajnë”
Hazis I. ka punuar si menaxher në sektorin e turizmit për rreth 40 vjet. Sot ai menaxhon një nga hotelet më të njohur në Tiranë, i cili përdoret nga turistë nga e gjithë bota.
Si rregull, turistët e huaj preferojnë të përdorin karta për të shlyer faturat e tyre. Kjo është në kontrast të plotë me mysafirët shqiptarë të hotelit, të cilët ende preferojnë të paguajnë me para në dorë. Kjo do të thotë kosto më të larta për hotelin, sepse bizneset paguajnë tarifa bankare për çdo transaksion me kartë.
Hazis I. nuk është shumë entuziast për planet e kryeministrit për një shoqëri pa para të thatë.
“Unë jam kundër këtij objektivi pa para, sepse mund të merremi me turistët që duan të paguajnë një kafe që kushton 1.50 euro me kartë. Por çfarë të bëj me ato biznese të vogla që na furnizojnë me perime ose djathë nga ferma për restorantin tonë?” tha ai.
“Gjatë sezonit të verës, për shembull, blej rregullisht shalqinj nga fermeri që i shet në qoshe. Ai kurrë nuk ka përdorur pagesa digjitale dhe jam plotësisht i sigurt se nuk do ta bëjë kurrë. Ky plan do t’i nxjerrë jashtë biznesit sipërmarrjet e vogla. Madje edhe ne do të kemi shumë vështirësi”, tha ai për DW.
Mungesa e objektivave konkrete
Për ekspertin financiar Arben Malaj, objektivi për të qenë pa para në 2030 nuk është përcaktuar dhe për rrjedhojë nuk është i matshëm. Ai thotë se qeveria mund të vendosë objektiva konkretë dhe afate të detyrueshme vetëm pasi institucionet, grupet e interesit dhe akademikët të kenë studiuar nga afër sistemin e pagesave.
“Aktualisht nuk ka ekonomi ‘zero para cash’ në botë. Dhe në ato vende ku ka arsim minimal financiar dhe mungesë të njohurive digjitale, qeverisje të dobët dhe cilësi të dobët të shërbimeve publike thelbësore — si arsimi, shëndetësia, kohezioni dhe solidariteti social — dhe ku korrupsioni i perceptuar është i lartë, është e pamundur të arrihet sukses madhor dhe i qëndrueshëm në afat të shkurtër, thotë Malaj.
Banka e Shqipërisë ka shënuar rritje të pagesave elektronike gjatë dhjetë viteve të fundit.
“Publiku ka përfituar nga kosto më të ulëta, produkte të përshtatura sipas nevojave të tij dhe akses i zgjeruar në shërbimet e pagesave, gjë që është reflektuar në një rritje dyshifrore të përdorimit të pagesave elektronike, duke arritur në 21 pagesa elektronike për frymë [në vit], krahasuar me vetëm dy në vitin 2015”, tha guvernatori i bankës, Gent Sejko, në një deklaratë për shtyp vitin e kaluar.
Një rrugë e gjatë për të bërë?
Për Semanajn, kjo është shumë nën standardin e BE-së, ku shtetet anëtare numërojnë mbi 300 transaksione digjitale për frymë në vit.
“Tregtia elektronike është e kufizuar në Shqipëri,” tha ai. “Platformat ndërkombëtare si Stripe nuk funksionojnë fare në Shqipëri dhe bizneset e vogla apo të mesme varen nga bankat lokale që ofrojnë porta porta që shpesh janë shumë të shtrenjta për t’u integruar. PayPal ekziston për individët, por nuk është një zgjidhje e integruar për bizneset shqiptare. Kjo do të thotë se tregtia online është e kufizuar dhe bllokon aksesin e Shqipërisë në tregtinë digjitale globale.”
Pra, edhe pse kryeministri shqiptar Edi Rama dëshiron të arrijë hapin e Europës dhe të anëtarësohet sa më shpejt në BE, duket se Shqipëria ka një rrugë të gjatë për të bërë në drejtim të shndërrimit në një shoqëri pa cash dhe do t’i duhet më shumë se një dekadë për t’u përshtatur me këtë kulturë të re financiare./DW
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
