.png)
Ata që merren me ekonominë synojnë gjithmonë analogji historike dhe me të drejtë. Për shembull, ata që kishin studiuar krizat e kaluara bankare kishin një informacion shumë më të mirë të asaj që po ndodhte në vitin 2008 sesa ata që nuk e kishin bërë. Por gjithmonë lind pyetja se cilën analogji të zgjidhni.
Tani për tani, shumë njerëz po kujtojnë ‘stagflation’-in (rënia ekonomike plus inflacioni shumë i lartë) në vitet 1970.
Unë kam argumentuar gjatë se ky është një paralele e keqe; inflacioni ynë aktual duket shumë i ndryshëm nga ai që pamë në vitet 1979-80, dhe ndoshta shumë më i lehtë që të përfundojë.
Megjithatë, ka ‘arsye të mira’ për t’u shqetësuar se po shohim një ripërsëritje ekonomike të vitit 1914 – (viti që disa ekonomistë e quajnë vala e parë e globalizimit), një zgjerim i madh i tregtisë botërore i mundësuar nga hekurudhat, anijet me avull dhe kabllot telegrafike.
Në librin e tij të vitit 1919 “Pasojat ekonomike të paqes”, John Maynard Keynes – i cili më vonë do të na mësonte se si të kuptojmë depresionet – u ankua për atë që pa, me të drejtë, si fundi i një epoke, “një episod i jashtëzakonshëm në përparimin ekonomik të njeriut”
Në prag të Luftës së Parë Botërore, shkroi ai, një banor i Londrës mund të porosiste lehtësisht “produkte të ndryshme të të gjithë tokës, në sasi të tilla që ai mund ta shihte të arsyeshme, dhe në mënyrë të arsyeshme të priste dorëzimin e tyre po aq shpejt”.
Por nuk do të zgjaste, falë “projekteve dhe politikës së militarizmit dhe imperializmit, të rivaliteteve racore dhe kulturore”. Tingëllon e njohur kjo apo jo?
Keynes kishte të drejtë kur e shihte Luftën e Parë Botërore si fundin e një epoke për ekonominë globale.
Për të marrë një shembull qartësisht relevant, në vitin 1913 perandoria ruse ishte eksportues i madh i grurit; do të kalonin tre breza përpara se disa nga ish republikat e Bashkimit Sovjetik të rifillonin atë rol. Dhe vala e dytë e globalizimit, me zinxhirët e saj të furnizimit që shtrihen në mbarë botën, të mundësuara nga kontejnerizimi dhe telekomunikacioni, nuk u zhvillua në të vërtetë deri rreth vitit 1990.
Pra, a do të shohim një deglobalizim të dytë? Përgjigja, me siguri, është po. Dhe ndërkohë që globalizimi kishte dobësi të rëndësishme siç e dinim, do të ketë pasoja edhe më të rënda nëse, siç druaj unë dhe shumë të tjerë, shohim një kthim të rëndësishëm në tregtinë botërore.
Pse po goditet tregtia botërore? Lufta e dështuar pushtuese e Vladimir Putin, natyrisht, ka nënkuptuar një fund të eksporteve të grurit nga Ukraina, dhe ndoshta ka ndërprerë gjithashtu shumë nga shitjet e Rusisë. Nuk është plotësisht e qartë se sa ndjeshëm janë reduktuar tashmë eksportet e naftës dhe gazit natyror të Rusisë – Evropa ka hezituar të vendosë sanksione ndaj importeve të produkteve nga të cilat, në mënyrë të pakujdesshme, e lejoi veten të bëhej e varur; por Bashkimi Evropian po lëviz për t’i dhënë fund kësaj varësie.
Dhe…prisni, se ka më shumë. Psh, ju nuk mund të prisnit që lufta e Putinit të kishte shumë ndikim në prodhimin e automjeteve. Por makinat moderne përfshijnë shumë instalime elektrike, të mbajtura në vend nga një pjesë e specializuar e quajtur veshje kabullash për makinat dhe shumë nga ato rezulton se, janë prodhuar në Ukrainë. (Në rast se po pyesni veten, shumica e veshjeve të tilla në SHBA janë bërë në Meksikë.)
Megjithatë, vendimi i Rusisë për t’u vetëcilësuar si pari ndërkombëtare ndoshta nuk do të mjaftonte në vetvete për të reduktuar në mënyrë drastike tregtinë botërore – siç mund të bënte Kina, e cila luan një rol kyç në shumë zinxhirë furnizimi
Por ndërkohë që Kina nuk ka pushtuar askënd (ende?), ka telashe edhe në atë front.
Menjëherë, përgjigja e Kinës ndaj Covid, e cila ishte shumë e suksesshme në fazat fillestare të pandemisë, po bëhet një burim në rritje e përçarjes ekonomike. Qeveria kineze ende këmbëngul në përdorimin e vaksinave të prodhuara në shtëpi që nuk funksionojnë shumë mirë, dhe ajo ende po i përgjigjet shpërthimeve me bllokime drakoniane, të cilat po shkaktojnë probleme jo vetëm për Kinën, por edhe për pjesën tjetër të botës.
Përtej kësaj, ajo që Putini na ka mësuar është se vendet e drejtuara nga njerëz të fortë që e rrethojnë veten me “yes-men” nuk janë partnerë të besueshëm biznesi.
Një konfrontim kinez me Perëndimin, ekonomik apo ushtarak, do të ishte jashtëzakonisht irracional – por kështu ishte edhe pushtimi i Ukrainës nga Rusia.
Me sa duket, lufta në Ukrainë duket se ka çuar në largimin e kapitalit në shkallë të gjerë nga… Kina.
Pra, nëse jeni një udhëheqës biznesi tani, me siguri po pyesni veten nëse është e zgjuar të vinit në rrezik të ardhmen e kompanisë suaj me supozimin se do të vazhdoni të jeni në gjendje të blini atë që ju nevojitet nga regjimet autoritare. Rikthimi i prodhimit te kombet që besojnë në sundimin e ligjit mund të rrisë kostot tuaja me disa për qind, por çmimi mund t’ia vlejë për stabilitetin që blen.
Nëse do të shohim një tërheqje të pjesshme nga globalizimi, a do të jetë kjo një gjë e keqe? Ekonomitë e pasura dhe të përparuara do të përfundojnë vetëm pak më të varfra sesa do të kishin qenë ndryshe; Britania arriti të vazhdojë të rritet pavarësisht rënies së tregtisë botërore pas vitit 1913.
Por unë jam i shqetësuar për ndikimin në vendet që kanë bërë përparim në dekadat e fundit, por do të ishin jashtëzakonisht të varfër pa akses në tregjet botërore – kombe si Bangladeshi, arritjet ekonomike të të cilëve varen në mënyrë thelbësore nga eksportet e saj të veshjeve.
Fatkeqësisht, ne po rimësojmë mësimet e Luftës së Parë Botërore: Përfitimet e globalizimit janë gjithmonë në rrezik nga kërcënimi i luftës dhe tekat e diktatorëve. Ndaj dhe për ta bërë botën më të pasur, duhet ta bëjmë atë më të sigurt.
Paul Krugman, kolumnist/ NYT: Përshtati në shqip gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
