.png)
Nga Gazeta Si- Mund t’i keni parë videot në mediat sociale: “pesë shenjat që tregojnë se jeni me autizëm”. Mund të keni dëgjuar për listat e gjata të pritjes për diagnozën e autizmit. Mund ta dini, ose ta ndjeni, se numri i njerëzve që konsiderohen me autizëm po rritet me shpejtësi.
Këto shifra nënkuptojnë gjëra krejtësisht të ndryshme për njerëz të ndryshëm. Për disa, autizmi është një frikë (po sikur kjo t’i ndodhë fëmijës tim?); për të tjerët është një identitet, ndoshta edhe një superfuqi.
Cila është e vërteta rreth numrit të personave me autizëm dhe çfarë do të thotë kjo?
Për të numëruar diçka, së pari duhet të dimë se çfarë po numërojmë.
Që dikush të diagnostikohet me autizëm, duhet të ketë “vështirësi të vazhdueshme në jetën shoqërore dhe në komunikimin shoqëror”, thotë Ginny Russell, profesoreshë në psikiatri në University College London (UCL) dhe autore e librit “The Rise of Autism”.
Ajo po përdor kriteret për autizmin nga Manuali Diagnostikues dhe Statistikor i Çrregullimeve Mendore, i njohur si DSM.
Ajo thotë se shembujt e kësaj sjelljeje mund të variojnë nga mungesa e të kuptuarit në bisedë deri te të qenit plotësisht joverbal.
Interesat e kufizuara dhe sjelljet përsëritëse janë pjesë e një grupi të dytë tiparesh të kërkuara për të përmbushur kriteret, thotë ajo. Pra, gjëra të tilla si “përplasja e duarve ose lëkundja ose prekja e lëkurës, por edhe përmbajtja në rutina të përsëritura, si të hash të njëjtin ushqim çdo ditë”.
Por çfarë provash ka se numri i njerëzve që plotësojnë këto kritere është rritur?
Russell drejtoi një studim që shqyrtoi ndryshimet në shkallën e diagnozës së autizmit në Mbretërinë e Bashkuar gjatë 20 viteve. Ai u mbështet në një mostër të madhe të dhënash nga rreth nëntë milionë pacientë që ishin të regjistruar në klinikat e mjekëve të përgjithshëm.
Ata gjetën tetë herë më shumë diagnoza të reja të autizmit në vitin 2018 sesa në vitin 1998.
“Ishte një rritje e jashtëzakonshme,” thotë ajo, “e përshkruar më së miri si eksponenciale”.
Dhe kjo nuk po ndodh vetëm në Mbretërinë e Bashkuar. Megjithëse të dhënat mungojnë në pjesën më të madhe të botës, Russell thotë se “në vendet evropiane ku kemi të dhëna, ka prova bindëse që sugjerojnë se vendet kanë parë një lloj rritjeje të ngjashme të diagnostikimit si në Mbretërinë e Bashkuar”.
Por, dhe kjo është një pikë thelbësore sepse një rritje në numrin e njerëzve të diagnostikuar me autizëm nuk është e njëjta gjë me një rritje në numrin e njerëzve që janë me autizëm.
Studimi i Russell dhe të tjerë si ai tregojnë se ka pasur një rritje të madhe në numrin e njerëzve të diagnostikuar me autizëm, kështu që në këtë kuptim ka më shumë autizëm sesa ka pasur më parë. Por a mund të shpjegohet kjo rritje në diagnoza me ndryshimet në atë se kush konsiderohet si autik në vend të një rritjeje në numrin e njerëzve autikë?
Pse diagnozat po rriten?
Përkufizimi i autizmit nuk ka qenë statik. Studimet e para për të përshkruar autizmin u shfaqën në vitet 1930 dhe 1940, thotë Francesca Happe, profesoreshë e neuroshkencës, e cila ka studiuar autizmin që nga viti 1988.
“Përshkrimet origjinale të autizmit janë të fëmijëve që kanë nevoja mjaft të larta për mbështetje, zakonisht janë shumë vonë për të folur,” thotë ajo. “Disa nuk flasin fare. Dhe fokusi ishte vërtet tek fëmijët, sigurisht, dhe kryesisht tek meshkujt”.
Por përkufizimi u zgjerua, thotë Happe, kur në vitet 1990 sindroma e Aspergerit u shtua në manualet diagnostikuese. Njerëzit me sindromën e Aspergerit shiheshin si në spektrin autik për shkak të vështirësive sociale dhe sjelljes përsëritëse, por kishin gjuhë të rrjedhshme dhe inteligjencë, thotë ajo.
Rritja tetëfish e diagnozave të reja që zbuloi Ginny Russell përfshinte sindromën e Aspergerit, e cila shihej si një lloj i veçantë autizmi.
Një tjetër nëngrup i autizmit i shtuar në manuale ishte një “diagnozë rrjeti sigurie” e quajtur “çrregullim i përhapur zhvillimor i pa specifikuar ndryshe” (PDD-NOS) dhe që rriti gjithashtu numrat.
Sot, manualet diagnostikuese i referohen thjesht çrregullimit të spektrit të autizmit, ose ASD, i cili përfshin njerëz të diagnostikuar më parë me Asperger ose PDD-NOS.
Rrjeta e autizmit është hedhur më gjerë dhe një grup njerëzish që tani bien në këtë rrjetë më shpesh janë gratë dhe vajzat.
Studimet që shqyrtojnë rritjen e madhe të diagnozave të autizmit tregojnë se rritja ka qenë dukshëm më e shpejtë për vajzat sesa për djemtë.
Është diçka që Sarah Hendrickx e ka parë në punën e saj si pjesë e një ekipi që diagnostikon autizmin.
“E kam bërë këtë ndoshta për 15, 20 vjet ose më shumë,” thotë ajo. “Në ditët e para, pothuajse të gjithë djemtë paraqiteshin për diagnozë. Dhe tani janë pothuajse të gjitha vajza që takoj.”
Hendrickx u diagnostikua me autizëm si e rritur dhe është gjithashtu autore e një libri të quajtur ‘Gratë dhe Vajzat në Spektrin e Autizmit’.
Ajo thotë se rritja e madhe e numrit të njerëzve të diagnostikuar me autizëm është sepse ne “po përpiqemi të kapim hapin “.
Meqenëse autizmi fillimisht shihej si diçka që prekte kryesisht djemtë, ajo thotë se vajzat me autizëm diagnostikoheshin në vend të kësaj me gjendje të shëndetit mendor si ankthi social, çrregullimi obsesiv-kompulsiv (OCD) dhe çrregullimi kufitar i personalitetit (BPD).
Tani kemi një kuptim më të mirë se si autizmi mund të shfaqet tek vajzat dhe gratë, falë një rritjeje të kërkimeve dhe librave si ai i Hendrickx, i cili u botua për herë të parë në vitin 2014.
Ajo thotë se një ndryshim i rëndësishëm gjinor është se vajzat mund të jenë më të mira në maskimin, që do të thotë të fshehin tiparet e tyre të autizmit në mënyrë që të përshtaten në shoqëri, ndoshta duke kopjuar sjelljen e të tjerëve.
Më shumë të rritur të diagnostikuar
Rritja e diagnozave ka qenë gjithashtu shumë më e shpejtë tek të rriturit sesa tek fëmijët. Hendrickx thotë se kjo tregon një mënyrë tjetër se si rrjeti i autizmit është shtrirë më gjerë: tani përfshin më shumë njerëz me nevoja më të ulëta mbështetjeje.
“Mendoj se po flasim më shumë për individë pa aftësi të kufizuara intelektuale,” thotë ajo. “Mendoj se njerëzit me vonesa në zhvillimin e tyre, në të folurit e tyre, kanë shumë më tepër gjasa të jenë diagnostikuar shumë më herët sepse shenjat ishin shumë më të qarta në një moshë shumë të re.”
Ka të dhëna që e mbështesin këtë. Një studim tregon se midis viteve 2000 dhe 2018, diagnozat e reja të autizmit tek ata me aftësi të kufizuara intelektuale u rritën me rreth 20%, ndërsa diagnozat e autizmit tek ata pa aftësi të kufizuara intelektuale u rritën me 700%.
Ka pasur gjithashtu një efekt të përsëritur: ndërsa më shumë njerëz diagnostikohen me autizëm, më shumë njerëz bëhen të vetëdijshëm për të dhe kjo nxit rritjen e mëtejshme të numrit.
Interneti dhe mediat sociale kanë luajtur një rol të madh në këtë si dhe spekulimet rreth arsyeve pas rritjes së shpejtë të diagnozave.
Teoritë e hedhura poshtë që lidhin vaksinimin kundër fruthit, shytave dhe rubeolës (MMR) me autizmin vazhdojnë të ekzistojnë. Të tjerë thonë se duhet të ketë diçka në atë që hamë, pimë ose thithim që po shkakton më shumë autizëm.
A ka ndonjë provë se shkaqet mjedisore mund të luajnë një rol në rritje, edhe nëse është i vogël?
Ginny Russell shqyrtoi hulumtimet mbi faktorë të ndryshëm potencialë mjedisorë dhe gjeti vetëm disa që ishin të besueshëm për të shpjeguar një pjesë të rritjes.
“Padyshim që ekziston një lidhje mjaft e mirëvendosur midis autizmit dhe moshës së prindit”, thotë ajo. “Nëse prindi është më i vjetër, ka më shumë të ngjarë të ketë një fëmijë me autizëm por nuk është një efekt i madh.”
Ajo gjithashtu thotë se ka disa prova rreth “lindjes së parakohshme dhe infeksionit gjatë shtatzënisë dhe gjithashtu disa komplikacioneve të lindjes”.
Por Russell thotë se është e rëndësishme t’i vëmë këta faktorë të mundshëm në perspektivë.
“Unë sinqerisht besoj se pjesa më e madhe e rritjes është për shkak të asaj që unë do ta quaja një kulturë diagnostikuese”, thotë ajo.
“Koncepti ynë për gjendjen ka ndryshuar, dhe kjo do të thotë se ka pasur një rritje.”
Burimi: BBC. Përshtati në shqip: Gazeta Si.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
