A futet në telashe një muze që merr kaq shumë vepra të të njëjtit artist?

Nga Gazeta Si – Muzeu Metropolitan i Artit në Nju Jork (Met), një nga muzetë më të rëndësishëm në Shtetet e Bashkuara, ka marrë një donacion të madh të veprave të artit: 96 piktura dhe 124 vizatime nga Philip Guston, një artist kanadezo-amerikan me origjinë hebreje që ka jetuar mes viteve 1913 dhe 1980. Është një donacion i rëndësishëm në vlerë dhe sasi, por ka nga ata që e kanë kritikuar zgjedhjen e Met për ta pranuar.

Arsyet janë kryesisht dy. Për një muze, të kesh kaq shumë vepra të një artisti të vetëm rrezikon të heqë dukshmërinë, të pranishme në numër shumë më të vogël, tw artistëve të tjerë. Për më tepër, fakti që ato i janë besuar një institucioni të vetëm muze, në vend të shumë institucioneve të ndryshme, kufizon aksesin në punën e atij artisti specifik për shumë njerëz.

Guston konsiderohet si një nga eksponentët më të rëndësishëm të ekspresionizmit abstrakt, lëvizjes artistike të Jackson Pollock dhe neo-ekspresionizmit, evolucioni i tij drejt formave figurative. Ai është cilësuar shpesh si “tradhtari” i abstraksionizmit, sepse pasi kishte pikturuar forma abstrakte për rreth njëzet vjet, duke arritur sukses të mirë, ndryshoi zhanër dhe kaloi në pikturimin e imazheve të satirës politike me stil komik.

Veprat e tij në të cilat njerëzit me kapuç përfaqësohen si anëtarë të Ku Klux Klan, organizatës terroriste supremaciste përgjegjëse për mijëra vdekje dhe krime kundër afrikano-amerikanëve, janë veçanërisht të njohura. Guston e kishte parë Ku Klux Klan-in në veprim kur ishte i ri dhe si hebre kishte vuajtur edhe vetë diskriminimin racor. Pas vrasjes së Martin Luther Kingut, lideri i betejave për të drejtat civile filloi të reflektonte mbi identitetin e racistëve, madje duke u përpjekur të vinte veten në vendin e tyre.

Met zotëronte tashmë 16 vepra të Guston, të blera ose të marra duke filluar nga viti 1950. Me donacionin e fundit, ka arritur të ketë 236: për të pasur një term krahasimi, pikturat abstrakte ekspresioniste të pranishme në koleksionin e muzeut janë rreth gjashtëdhjetë. Ato përfshijnë vepra nga Pollock, por edhe nga Mark Rothko, Willem de Kooning dhe artistë të tjerë: për asnjë prej tyre nuk ka një numër pikturash të krahasueshme me ato të veprave të Guston.

Në përgjithësi, se çdo artist tjetër, i vdekur apo i gjallë, Met apo ndonjë muze tjetër i madh amerikan ka po aq vepra. Kur merren parasysh muzetë e tjerë të Nju Jorkut, Muzeu i Artit Modern (MoMA) ka 55 piktura nga Pablo Picasso dhe Guggenheim ka 70 nga Wassily Kandinsky. Whitney ka 222 vepra nga Edward Hopper, por shumë prej tyre janë vepra të hershme shumë të vogla. Met është një muze enciklopedik, në kuptimin që strehon vepra dhe objekte me vlera historike nga periudha të ndryshme dhe nga vende të ndryshme të botës, por tashmë në fakt do të ketë brenda tij një nën-muze kushtuar një artisti të vetëm.

Për këtë arsye, një nga shqetësimet e Roberta Smith, një nga kritiket kryesore të artit të New York Times dhe autorja e një artikulli që vinte në pikëpyetje zgjedhjen e Met për të pranuar donacionin e madh të veprave të Guston, është se për muzeun që ka kaq shumë vepra të një artisti të vetëm lënë në hije ato të shumë të tjerëve, të ekspozuara në një masë më të vogël. Smith vuri në dukje se vitet e fundit Met ka bërë shumë përpjekje për të nxjerrë në pah artistet dhe interpretueset femra që kishin marrë më pak vëmendje për dekada për shkak të paragjykimeve gjinore dhe raciste. Në këtë kuptim, angazhimi kaq shumë ndaj një artisti të vetëm dhe në veçanti një si Guston – një burrë i bardhë – duket se shkon kundër trendit, edhe në lidhje me thirrjen e muzeut për përfaqësim universal.

Në të njëjtën kohë ekziston edhe një rrezik i kundërt: duke pasur një numër kaq të madh veprash të një artisti të vetëm, Met mund ta gjejë veten duke mbajtur një pjesë të madhe të tyre në magazinat e tij për të mos çekuilibruar shumë ekspozitat e tij, duke i privuar njerëzit nga mundësia për t’i parë ato. Met tha se planifikon të ndajë donacionin me muzetë e tjerë duke dhënë hua afatgjatë të veprave, por duke e pranuar atë gjithashtu u zotua të mos shesë asnjë prej tyre. Sipas Smith është një kufizim sepse “e detyron muzeun të merret me një sasi të madhe veprash dhe me pak mundësi për t’i shfaqur ato në publik”.

Punimet e Guston iu dhuruan Met nga Musa Mayer, vajza e artistit. Mayer e bëri këtë pasi muzeu mori një donacion prej 125 milionë dollarësh (më shumë se 110 milionë euro) në vitin 2021 për të ndërtuar krahun e tij të ri kushtuar artit modern dhe bashkëkohor. “Mendova se ndoshta do të ishin të interesuar të blinin më shumë vepra nga vitet 1940, 50 dhe 60’, tha Mayer për New York Times në dhjetor. Megjithatë, rreth dhjetë vjet më parë, Mayer kishte bashkëpunuar me drejtorin aktual të Met, historianin austriak të artit Max Hollein, për një ekspozitë të veprave të fundit të Guston në Schirn Kunsthalle në Frankfurt.

Mayer dhuroi gjithashtu 10 milionë dollarë (9 milionë euro) për Met për të krijuar një fond për të financuar bursat dhe iniciativat e Guston që promovojnë koleksionin e veprave të artistit. Me këto burime, si dhe me numrin e madh të veprave që disponon, Met do të jetë qendra kryesore për kërkime mbi veprën e Guston në botë.

Duke pranuar dhurimin e veprave dhe fondit, muzeu ka marrë përsipër të mbajë të ekspozuara një duzinë veprash të Guston për të paktën pesëdhjetë vjet.

Smith beson se një kundërofertë më interesante dhe më e përshtatshme nga Met do të kishte qenë të pranonte vetëm “gjysmën (ose edhe një të tretën) e pikturave dhe vizatimeve për vete dhe të shpërndante pjesën tjetër në muzetë e tjerë anembanë vendit”: në këtë mënyrë do të lejonte më shumë njerëz të shihnin më lehtë veprat e Guston dhe në të njëjtën kohë do të shmangnin çekuilibrat në koleksionin e Met. /Il Post/