A është trashëgimia kulturore e Ukrainës nën një sulm të koordinuar?

Nga Gazeta Si - Një skulpturë e tri femrave, me trupat e tyre nudo që ngjasojnë me një pikturë të Matisse, qëndron përpara Pallatit të Kulturës në qytetin ukrainas të Lozova. Më 20 maj, dy bomba supersonike ruse Kh-22 ranë nga qielli i mbushur me re dhe shkatërruan ndërtesën. Ishte një goditje e drejtpërdrejtë, bombat shpërthyen hyrjen e vendit kulturor të rinovuar së fundmi. Në orët pas shpërthimit, kanalet ukrainase të lajmeve transmetuan pamjet e një burri të moshuar që përpiqej të riparonte skulpturën e dëmtuar të grave, edhe pse ai ishte i rrethuar nga rrënojat e ndërtesës ende të djegur.

Atë mbrëmje, në fjalimin e tij drejtuar kombit, presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky dha verdiktin e tij. “Okupatorët kanë identifikuar kulturën, arsimin dhe njerëzimin si armiqtë e tyre”, tha ai. Duke i bërë jehonë presidentit, guvernatori rajonal i Kharkiv, Oleg Sinegubov, tha: “Nuk ka dyshim se pushtuesit kanë shënjestruar drejtpërdrejt Pallatin e Kulturës”.

Më 22 maj, ministri i kulturës i Ukrainës, Oleksandr Tkachenko, shkroi në Facebook: “Ganatimet e vazhdueshme, raketat dhe bombardimet kanë rezultuar në shkatërrimin e 21 monumenteve kombëtare, 88 monumenteve lokale dhe shtatë vendeve të trashëgimisë kulturore të sapozbuluara”.

Ai shtoi se Ukraina “po punon tashmë me partnerët ndërkombëtarë në një plan për të rivendosur trashëgiminë tonë kulturore”.

A e kanë identifikuar pushtuesit rusë, siç thotë Zelensky, kulturën ukrainase si armike? Në prag të pushtimit, presidenti rus Vladimir Putin tha në një fjalim televiziv se Ukraina nuk kishte pasur kurrë “shtet të vërtetë” dhe se vendi fqinj i Rusisë, i pavarur që nga viti 1991, ishte një pjesë integrale e “historisë, kulturës dhe vetë vendit të tij”.

Apo vendet e trashëgimisë ukrainase dhe artefaktet historike po humbasin si dëm kolateral në mes të kaosit të luftës? Kjo, gjithnjë e më shumë, është pyetja më urgjente për profesionistët e muzeut dhe trashëgimisë anembanë globit, ndërsa ata punojnë për të ndihmuar kolegët ukrainas në mes të lutës.

Edhe pse e paprovuar, Ministria e Kulturës dhe Politikës së Informacionit të vendit thotë se pushtuesit rusë po përpiqen t’i mohojnë popullit ukrainas vendet që u ofrojnë atyre një kujtesë kolektive dhe histori të përbashkët. Që nga 9 qershori, ministria thotë se 389 objekte të trashëgimisë kulturore janë shkatërruar ose dëmtuar që nga fillimi i pushtimit.

Por puna e detajuar për të vërtetuar këtë pretendim - për të verifikuar se si erdhi dëmi dhe për të ofruar dëshmi se shkatërrimi ishte strategjik - kërkon një përpjekje të përbashkët ndërkombëtare.

Që nga 30 maji, Organizata e Kombeve të Bashkuara për Arsimin, Shkencën dhe Kulturën (UNESCO) ka verifikuar dëmtimet në 139 objekte kulturore, duke përfshirë 62 objekte fetare, 12 muze, 26 ndërtesa historike, 17 ndërtesa kushtuar aktiviteteve kulturore, 15 monumente dhe shtatë biblioteka.

Ndërkohë, një raport nga studiues ndërkombëtarë juridikë dhe ekspertë të gjenocidit i lëshuar më 26 maj nga Instituti New Lines për Strategjinë dhe Politikën dhe Qendra Raoul Wallenberg për të Drejtat e Njeriut arriti në përfundimin se ekziston një “rrezik shumë serioz i gjenocidit” në Ukrainë, duke cituar “shkatërrimi i vendeve kulturore dhe të shenjta” si tregues.

Kharkiv, qyteti i dytë më i madh i vendit dhe një qendër kryesore kulturore, është goditja më e rëndë, sipas qeverisë ukrainase. Vendet e prekura numërohen në 94 në rajonin përreth, nga të cilat 78 janë në qytet.

Mariupol, në detin Azov, dikur një koloni greke, është e dyta më e prekura, me 52 zona të dëmtuara në qytet nga gjithsej 72 në rajonin përreth Donetsk, sipas zonës së trashëgimisë së ministrisë.

Burimet e qeverisë ukrainase pretendojnë se vendet fetare dhe të shenjta janë duke u shënjestruar në mënyrë aktive mbi të gjitha. Fjetja e Shenjtë Sviatohirsk Lavra, një manastir historik nën juridiksionin e Kishës Ortodokse Ukrainase të Patriarkanës së Moskës në Ukrainën lindore, u dëmtua në mars dhe përsëri nga bombardimet ruse në fillim të këtij muaji. Në një video që tregon rrënojat, Kochevenko tha se ato ishin shkatërruar qëllimisht nga bota ruse.

Akademikët kryesorë ukrainas dënuan gjithashtu një sulm ajror më 7 maj që shkatërroi Muzeun Kombëtar Letrar dhe Përkujtimor të Hryhorii Skovoroda. Muzeu mban emrin e filozofit dhe poetit të shekullit të 18-të, i cili nderohet si një simbol kombëtar. U dogj edhe pallati ku jetoi dhe punoi në fund të jetës; megjithëse koleksioni i tij ishte zhvendosur paraprakisht.

Numri i sulmeve kundër vendeve kulturore të kombinuara me deklaratat zyrtare ruse që mohojnë kombësinë ukrainase ka nxitur diskutimin e një gjenocidi kulturor nga Rusia si një fuqi koloniale. Julia Musakovska, një poete dhe përkthyese ukrainase, shkroi në një postim në Facebook pasi muzeu Skovoroda u godit se “qartë, qëllimi i armikut është të fshijë identitetin dhe kulturën kombëtare ukrainase duke shkatërruar plotësisht trashëgiminë tonë”.

Vlerësime të koordinuara

“Ne po përpiqemi të mbledhim informacion dhe po përpiqemi ta kontrollojmë atë informacion”, thotë Sophie Delepierre, kreu i mbrojtjes së trashëgimisë në Këshillin Ndërkombëtar të Muzeve (Icom). “Komuniteti ndërkombëtar po ndërmerr veprime të koordinuara për të luftuar shkatërrimin e trashëgimisë”, thotë ajo. “Ka shumë aktorë përtej komunitetit të muzeut – Organizata Botërore e Doganave, policia kufitare, Interpoli, UNESCO. Por ne duhet të gjejmë mënyrën e duhur për të luftuar dhe ne duhet të luftojmë së bashku”.

Unesco, Icom dhe organizatat e lidhura si Aleanca Ndërkombëtare për Mbrojtjen e Trashëgimisë në Zonat e Konfliktit (Aliph) dhe Iniciativa Emergjente e Shpëtimit të Trashëgimisë (Heri), aktualisht po zhvillojnë një mekanizëm për vlerësimin dhe organizimin e pavarur të kësaj mase të dhënash, duke punuar në përputhje me Konventa e Hagës e vitit 1954 për Mbrojtjen e Pasurive Kulturore në rast konflikti të armatosur.

Grupi i gazetarisë investigative me bazë në Holandë, Bellingcat dhe partneri i tij, Newsy, publikuan një raport më 7 qershor që përmbante gjetje nga analiza e disa vendeve të trashëgimisë ukrainase të sulmuara ose bombarduara gjatë pushtimit rus. “Qëllimi ishte të shihnim se çfarë mund të na tregonte burimi i hapur për gjendjen e vendeve dhe rrethanat që çuan në dëmtimin dhe shkatërrimin e tyre”, shkruan Maxim Edwards, redaktori i Bellingcat.

Në SHBA, Laboratori i Monitorimit të Trashëgimisë Kulturore (CHML), pjesë e Muzeut të Historisë Natyrore të Virxhinias në Martinsville po punon në partneritet me Iniciativën e Shpëtimit Kulturor Smithsonian. Atje, një ekip historianësh, konservatorësh dhe arkeologësh po mbledhin provat nëpërmjet mjeteve “gjeohapësinore”. Një përmbledhje e publikuar në maj shërbeu për të kapur madhësinë e detyrës për ata jashtë Ukrainës. CHML ka gjetur prova të 458 vendeve kulturore të dëmtuara. “Memorialet dhe vendet e adhurimit” janë dëmtuar në mënyrë disproporcionale, lexohet në përmbledhje.

“Ne po monitorojmë mbi 28,000 vende dhe objekte kulturore në të gjithë Ukrainën”, tha Hayden Bassett, Drejtor i CHML, në një intervistë. “Qasja jonë na lejon të identifikojmë ndikimet e mundshme çdo 48 orë, gjë që është nevoja imediate në këtë fazë të konfliktit”.

Por puna që po bën CHML duhet të plotësohet nga një sërë burimesh në terren, thotë Bassett. Ne kemi nevojë për më shumë sesa vetëm imazhe satelitore”, thotë ai. “Ne kemi nevojë për partnerë lokalë për të kryer inspektime të specializuara, vlerësime strukturore dhe vlerësime të grumbullimeve. Përndryshe dëmi mund të mbetet i pazbuluar me vite. Ky është lloji i kërkimit që na nevojitet nga praktikuesit e trashëgimisë në të gjithë sektorin në muajt dhe vitet në vijim”.

Pasi të krijohen provat e verifikuara, koalicioni po i dërgon ato në Gjykatën Penale Ndërkombëtare.

Qeveria ukrainase planifikon ta përdorë këtë informacion si provë për të dënuar Rusinë për krime lufte. Të dhënat do të përdoren “për ndjekjen penale të atyre të përfshirë në krime sipas ligjit ukrainas në Gjykatën Penale Ndërkombëtare në Hagë dhe një gjykatë speciale pas krijimit të saj”, sipas një deklarate në faqen e internetit.

Në një kolonë të kohëve të fundit për The Art Neëspaper, Robert Bevan shkroi: “Gjenocidi kulturor, në vetvete, nuk njihet si krim ndërkombëtarisht - por sulmet ndaj kulturës mund të provojnë një qëllim gjenocidal”.

Sulmi i Rusisë ndaj kulturës ukrainase nuk është i kufizuar në bomba që bien nga qielli; duhet verifikuar edhe trafikimi i objekteve ukrainase. Përpjekjet për të gjurmuar artefaktet e vjedhura janë profesionale dhe vullnetare, nga nivelet më të larta të Interpolit e deri te grupet spontane që mblidhen në Telegram, Whatsapp dhe Instagram. Interpoli ka ngarkuar 218 vepra arti ukrainase në aplikacionin e tij celular ID-Art. Çdo pjesë dihet se është trafikuar në mënyrë të paligjshme nga Ukraina, ose para ose gjatë luftës.

Marrë nga The ArtNewspaper, përshtati në shqip Gazeta Si

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.