NATO mund të jetë “aleanca më e suksesshme në histori”, siç pretendon sekretari i përgjithshëm i saj, Jens Stoltenberg, por gjithashtu mund të jetë në prag të shkatërrimit. Pas disa viteve të trazuara, gjatë së cilës Presidenti Donald Trump gjithnjë e më shumë i ka kthyer shpinën Amerikës drejt NATO-s, tensionet midis Francës dhe Turqisë janë përshkallëzuar ndjeshëm, duke e bërë të qartë sesa e brishtë është bërë aleanca.
Përplasja franko-turke filloi në mes të qershorit, kur një frigatë franceze nën komandën e NATO-s në Mesdhe u përpoq të inspektonte një anije turke, të dyshuar për shkeljen e një embargo armësh të Kombeve të Bashkuara në Libi. Franca pretendon se tre anije turke që shoqëronin anijen e ishin “jashtëzakonisht agresive” ndaj frigatës së saj, duke ndezur dritat e radarit tre herë, një sinjal që paralajmëron të mos afrohesh më shumë. Turqia mohoi deklaratat e Francës, duke pretenduar se frigata franceze po ngacmonte anijet e saj.
Sido që të jenë detajet, fakti është se dy aleatë të NATO-s ishin shumë afër shkëmbimit të zjarrit në kontekstin e një misioni të NATO-s. Ky është një rrezik i ri për Aleancën, që mund të paralajmërojë shpërbërjen e saj.
Lord Hastings Ismay, sekretari i parë i përgjithshëm i NATO-s, tha se misioni i Aleancës ishte që “të mbajë rusët jashtë, amerikanët dhe gjermanët nën kontroll”. Dinamika padyshim ndryshoi gjatë dekadave pasuese, veçanërisht në marrëdhëniet me Gjermaninë. Por baza e gjerë e bashkëpunimit -, udhëheqja e fortë amerikane dhe qëllimi i përbashkët, mbeti i njëjtë.
Pa udhëheqjen e SHBA-së, e gjithë struktura rrezikon të shkatërrohet. Nuk është rastësi që herën e fundit dy aleatë të NATO-s iu afruan përplasjeve, gjatë pushtimit turk të Qipros në vitin 1974, SHBA ishte e preokupuar me Luftën e Vietnamit. Në fakt, përplasja midis Turqisë dhe Francës ndodhi vetëm disa ditë pasi u zbulua se Trump kishte vendosur, pa asnjë konsultim paraprak me aleatët e Amerikës së NATO-s, të tërhiqnin mijëra trupa amerikane nga Gjermania.
Gjermania mund të mos jetë më në vijën e parë, siç ishte gjatë Luftës së Ftohtë, por forcat amerikane atje shërbejnë si një frenues të fuqishëm për agresionin rus përgjatë krahut lindor të NATO-s. Duke tërhequr ato forca, Trump ka dërguar një mesazh themelor: siguria evropiane nuk është më përparësia kryesore e SHBA.
Edhe pse largimi i Amerikës larg Europës është përshpejtuar nën udhëheqjen e Trump, ai filloi gjatë një dekade më parë. Në vitin 2011, kur paraardhësi i Trump, Barack Obama, nisi shtytjen e diplomacisë amerikane e tij drejt Azisë”, Sekretari i atëhershëm i Mbrojtjes i SHBA Robert Gates paralajmëroi që, përveç nëse NATO-ja e dëshmonte veten të rëndësishme, SHBA-të mund të humbasin interesin. NATO nuk bëri asgjë të tillë: deri në dhjetorin e kaluar, kur arriti të pranonte sfidën që paraqiste Kina për sigurinë. Deri atëherë, SHBA kishte humbur interesin. Dhe tani, nën Trump, ky mosinteresim është kthyer në armiqësi të hapur.
Pa SHBA, si vendi që mban timonin, aleatët e NATO-s kanë filluar të drejtohen në drejtime të ndryshme. Turqia është shembulli më i qartë. Para përplasjes së fundit me Francën, Turqia bleu një sistem rus mbrojtjeje raketash S-400, me gjithë kundërshtimet e SHBA-së. Për më tepër, ajo ka ndërhyrë me guxim në Libi, duke siguruar mbështetje ajrore, armë dhe luftëtarë për Qeverinë e Akordit Kombëtar me qendër në Tripoli.
Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan duket i sigurt se marrëdhënia e tij e drejtpërdrejtë me Trump do ta mbrojë atë nga vuajtjet e pasojave për sjelljen e tij. Vendimi i Trump për të mos vendosur sanksione për blerjen e raketave, përtej uljes së pjesëmarrjes së Turqisë në programin e avionëve luftarakë F-35, duket se e shfajëson arsyetimin e Erdoganit.
Por Turqia nuk është e vetmja; Franca ka bërë të njëjtën gjë, madje edhe në Libi. Duke ofruar mbështetje ushtarake për gjeneralin e mbështetur nga Rusia Khalifa Haftar, i cili kontrollon Libinë lindore, për të luftuar militantët islamikë, Franca ka shkuar kundër aleatëve të saj të NATO-s. Ndërsa Presidenti Emmanuel Macron mohon që po mban anën e Haftarit në luftën civile, ai kohët e fundit shprehu mbështetje për premtimin e Egjiptit për të ndërhyrë ushtarakisht kundër Turqisë në Libi.
Ndërsa tensionet me Turqinë rriten, Franca është më këmbëngulëse se kurrë se një qasje evropiane për sigurinë dhe mbrojtjen, një që do të drejtohej de fakto nga Franca. Fakti që mbështetja popullore për Macron brenda Francës po zbeh mbështetjen ndaj tij.
Por edhe po të lëmë motivimet politike mënjanë, Macron ka thënë me zë të lartë atë që disa të tjerë kanë pranuar: NATO-s po i “vdes truri”, për shkak të angazhimit të dyshimtë të Trump për të mbrojtur aleatët e Amerikës. Duke pasur parasysh që largimi i SHBA-së nga NATO filloi shumë përpara Trump, ka pak arsye për të besuar se kjo prirje do të zbehet, megjithëse mund të ngadalësohet nëse ai humbet zgjedhjet e nëntorit. Nëse Europa nuk fillon të mendojë për veten e tij si një fuqi gjeopolitike dhe të marrë përgjegjësinë për sigurinë e saj, sipas Macron, ajo “nuk do të jetë në kontroll të fatit të saj”.
Dhjetorin e kaluar, NATO përkujtoi 70 vjet të mbështetjes së paqes, stabilitetit dhe prosperitetit në të dy anët e Atlantikut. Por çarjet në Aleancë po thellohen, duke ngritur dyshime serioze nëse ajo do të arrijë në 75 vjetorin e saj. Tani ka ardhur koha që Europa të zhvillojë aftësitë e saj të mbrotjes.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
