.png)
Nga Gazeta Si- Pranvera, vera, vjeshta dhe dimri – këto janë stinët që i njohim dhe na janë mësuar që në moshë të vogël. Megjithatë, hulumtimet e reja kanë sugjeruar se ka edhe dy stinë të tjera që duhet t’i shtojmë kësaj përzierjeje, dhe këto janë “sezoni i mjegullës” dhe “sezoni i mbeturinave”. Këto dy stinë të reja tani janë pjesë e ritmit vjetor të klimës së Tokës. Por çfarë janë saktësisht ato?
Sezonet e reja tani po përsëriten çdo vit, të nxitura tërësisht nga aktiviteti njerëzor dhe që paraqesin kërcënime serioze për shëndetin publik, jetën detare dhe ekosistemet globale.
Sezoni i mjegullës ndodh çdo vit në pjesë të Azisë Juglindore, kur tymi mbulon rajonin, duke shkaktuar cilësi të rrezikshme të ajrit dhe shqetësime të përhapura shëndetësore.
Pjesa më e madhe e mjegullës vjen nga zjarret e ndezura qëllimisht, djegie masive për të pastruar tokën për bujqësi në vende si Indonezia dhe Malajzia.
Një model i ngjashëm është gjetur në SHBA, pasi sezoni i zjarreve në Kaliforni, dikur i kufizuar në muajt më të nxehtë, tani fillon në pranverë dhe zgjatet deri në dhjetor.
Ndërkohë, në Bali, një lloj tjetër sezoni zhvillohet çdo vit nga dhjetori në mars. Ndërsa erërat ndryshojnë, rrymat e oqeanit mbajnë vëllime marramendëse të mbeturinave plastike në breg, duke ‘varrosur’ plazhet nën grumbuj mbeturinash.
Ky ‘sezon i mbeturinave’ është bërë aq i qëndrueshëm sa vendasit tani mund ta parashikojnë atë deri në muaj.
Ngjarje të ngjashme janë parë në Filipine, Tajlandë dhe madje përgjatë Bregut Lindor të SHBA-së, ku Rryma e Gjirit dhe rryma të tjera shtyjnë mbeturinat lundruese drejt Floridës, veçanërisht gjatë verës.
Për të kuptuar dhe përshkruar më mirë ritmet klimatike në ndryshim, ekipi i kërkimit analizoi dekada të tëra imazhesh satelitore, të dhëna moti dhe raporte lokale.
Ata madje kanë futur një fjalor të ri për të përcaktuar modelet sezonale në zhvillim: stinët e zhdukura, stinët aritmike dhe stinët e ndërprera.
Sezoni i mjegullës në Azinë Juglindore zakonisht fillon në qershor dhe zgjat deri në shtator.
Tymi shpesh përhapet përtej kufijve, duke mbështjellë qytete në Singapor, Tajlandë dhe më gjerë në një re toksike që mund të zgjasë me javë.
Hulumtuesit thanë se kjo ‘shkaktohet nga djegia e përhapur e tokave tropikale me torfe në rajonet e Malajzisë dhe Indonezisë dhe tani konsiderohet një ngjarje vjetore në Azinë Juglindore ekuatoriale, duke ndikuar në shëndetin dhe jetesën e miliona njerëzve’.
Ky sezon është shfaqur gjithashtu në Indinë veriore çdo dimër, ndërsa mbaron sezoni i musoneve dhe fillon djegia e të korrave, shpesh e intensifikuar në nivel lokal nga djegia festive e Diwali.
SHBA-të janë mësuar gjithashtu me qiellin e mjegullt çdo verë, pasi pjesë të verilindjes mbulohet me tym, duke shkaktuar alarme për cilësinë e ajrit në Nju Jork dhe Nju Xhersi.
Në vitin 2023, tymi nga zjarret rekord të Kanadasë përfshiu Midwest dhe Bregun Lindor, duke e kthyer qiellin në portokalli mbi qytetin e Nju Jorkut.
Ngjarje të tilla po bëhen më të shpeshta, ndërsa stinët e zjarreve në të gjithë Amerikën e Veriut bëhen më të gjata, më të nxehta dhe më intensive, paralajmëruan studiuesit.
Sipas studimit, disa stinë tradicionale janë zhdukur gjithashtu. Në rajonet alpine si Andet dhe Malet Shkëmbore, sezoni dikur i parashikueshëm i sporteve dimërore po shkatërrohet për shkak të mungesës së madhe të borës.
Stinë të tjera si pranvera dhe vera kanë ndryshuar nga sinkronizimi. Këto janë ndryshime ‘aritmike’, kur pranvera vjen shumë herët, ose vera zgjatet shumë, duke përshkruar se cikli natyror po bie nga sinkronizimi.
Për shembull, ciklet e çiftëzimit dhe të letargjisë në të gjithë Europën tani po fillojnë javë më herët se më parë.
Në mënyrë të ngjashme, stinët e zjarreve dhe uraganeve po zgjaten në Amerikën e Veriut dhe Paqësor, duke prishur planifikimin dhe përgatitjen.
Pastaj ka stinët ‘e ndërprera’, të cilat nuk janë zhdukur ose kanë lëvizur, por janë intensifikuar. Një rast i qartë është vera e Europës.
Që kur vala e nxehtësisë franceze e vitit 2003 vrau mijëra njerëz, shkencëtarët kanë vënë re se verat në të gjithë kontinentin nuk janë vetëm më të nxehta, por edhe më të rrezikshme. Këto stinë ndjekin një ritëm më të fortë dhe më të paparashikueshëm.
Në këtë rast, stina nuk u zhduk, por u amplifikua në mënyrë të rrezikshme.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
