Kriza e ndotjes së ajrit në Ballkan kërcënon shëndetin publik dhe anëtarësimin në BE

Për 30 vite, Shemsi Gara punonte me një mjet gërmimi në një minierë qymyri në Kosovë, duke nxjerrë pluhur helmues që i mbulonte fytyrën e tij dhe i futej në rrugët e frymëmarrjes. Jeta në shtëpi nuk ishte shumë më e mirë: termocentralet që miniera furnizonte vazhdimisht nxirrnin tym mbi fshatin e tij.

Gara vdiq të dielën në moshën 55-vjeçare, pasi tre vite trajtim nuk kontrolluan dot kancerin e tij në mushkëri. Në ditët e tij të fundit, i paaftë për të ecur, ai shtrihej në një divan në shtëpi, i rraskapitur dhe me dhimbje, ndërsa një makinë pomponte oksigjen në trupin e tij që po vdiste.

“Vazhdova t’i thosha se doja të ndihmoja, por nuk munda”, tha bashkëshortja e tij Xhejlane, e cila mbante zi në dhomën e saj. “Ai do të thoshte ‘Vetëm Zoti e di dhimbjen që kam’”.

Xhejlane Gara ulet pranë bashkëshortit të saj Shemsi Gara, pasi u diagnostikua me sëmundjen tre vjet më parë, në shtëpinë e tij në fshati Palaj, afër Obiliqit, Kosovë 15 janar 2025. REUTERS/Valdrin Xhemaj

Ndërsa pjesa më e madhe e botës po lëviz për të reduktuar përdorimin e lëndëve djegëse fosile, ndotja në vendet e Ballkanit Perëndimor mbetet kokëfortësisht e lartë për shkak të ngrohjes së shtëpive, impianteve të vjetruara të qymyrit, makinave të vjetra dhe mungesës së parave për të trajtuar problemin.

Qytetet relativisht të vogla, si kryeqyteti i Serbisë, Beogradi dhe kryeqyteti i Bosnjës, Sarajeva, shpesh kanë kryesuar listat e përditshme të ndotjes globale, sipas faqeve të internetit që ndjekin cilësinë e ajrit në mbarë botën.

Kjo ka ndikime të kushtueshme shëndetësore dhe gjithashtu mund të rrezikojë perspektivat e vendeve të tilla për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian, i cili ka standarde më të rrepta të emetimeve.

“Nuk ka burime në rajon për reduktimin e ndotjes së ajrit,” tha Mirko Popoviç, drejtor i Institutit Rregullator të Energjisë së Rinovueshme dhe Mjedisit në Beograd.

Këmbësorët ecin pranë termocentralit me qymyr në Obiliq, Kosovë 13 janar 2025. REUTERS/Valdrin Xhemaj

Në BE, emetimet neto të gazeve serrë kanë rënë me rreth 40% që nga viti 1990, të nxitura nga përqafimi i energjisë së rinovueshme, tha një raport i Komisionit Evropian në nëntor.

Vendet e Ballkanit Perëndimor janë zotuar të reduktojnë emetimet e karbonit, por vështirësitë ekonomike kanë ngadalësuar progresin.

Kosova, një nga vendet më të varfra të Evropës, gjeneron më shumë se 90% të energjisë së saj nga qymyri. Banka Botërore vlerëson se një kalim në një ekonomi pa qymyr do të kushtojë 4.5 miliardë euro.

Ndikimi i ndotjes është i qartë në të gjithë rajonin, veçanërisht në dimër.

Smogu ka mbuluar Beogradin këtë javë, ndërsa Sarajeva ndodhet në një luginë që vepron si një kurth ndotjeje. Cilësia e ajrit të kryeqytetit boshnjak u klasifikua si “i rrezikshëm” të martën, më i keqi në botë, sipas IQAir, i cili gjurmon nivelet e ndotjes.

Në kryeqytetin e Maqedonisë së Veriut, Shkupin, vendasit me maska shpesh humbasin nga sytë malet aty pranë të mbuluara nga bora për ditë të tëra.

Shkalla e vdekjeve që i atribuohet ndotjes së ambientit është relativisht e lartë , 114 për 100,000 njerëz në Bosnje dhe rreth 100 në Serbi dhe Mal të Zi, tregojnë të dhënat e Organizatës Botërore të Shëndetësisë, krahasuar me vetëm 45 në Gjermani dhe 29 në Francë.

Gara u varros të hënën në një varrezë në Obiliq, jashtë kryeqytetit të Kosovës, Prishtinës. Nga varri, vajtuesit mund të dëgjonin zhurmën e një rripi transportieri aty pranë që transportonte qymyr nga miniera në termocentralet.

Mjeku i Garës, Haki Jashari, fajësoi për kancerin e Garës vitet e tij në minierën e qymyrit dhe termocentralet ndotëse.

Shkalla e kancerit është më shumë se dyfishuar në Obiliq gjatë dy viteve të fundit, tha Jashari – rezultat, shtoi ai, i një gjenerate të ekspozimit ndaj ndotësve. Ai pret që do të përkeqësohet.

Ministria e Energjisë e Kosovës i tha Reuters se ishte e përkushtuar për reduktimin e emetimeve dhe po investonte në projektet e energjisë së rinovueshme dhe përmirësimin e impianteve ekzistuese.

Jashari dëshiron vetëm që të mund të ishte bërë më shpejt.

“Ata do të kishin mbyllur termocentralet nëse ne do të ishim pjesë e BE-së. Është e papranueshme.”

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.