Giorgio Parisi – Vitin e kaluar, ndërsa numri i italianëve që merrnin një dozë të katërt përforcuese të vaksinës Covid u zbeh, ministria e shëndetësisë e vendit më kërkoi mua, si shkencëtar, të shfaqesha në një spot televiziv 50 sekonda, duke shpjeguar pse njerëzit duhet të bënin një tjetër vaksinë. Është transmetuar qindra herë në televizion. Si rezultat, mora shumë emaile që më sulmonin ndërsa në Tëitter dhe Facebook më akuzuan si dikush që donte të mbushte xhepat e farmacive.
Në kulmin e pandemisë në tetor 2020 do të kisha pasur një përvojë të ngjashme. Në atë kohë, unë isha president i Accademia dei Lincei, akademia më e rëndësishme shkencore e Italisë dhe vala e dytë vdekjeprurëse e Covid-it po vinte. Unë argumentova në një artikull të gjatë dhe të arsyetuar, duke nënvizuar në detaje situatën epidemiologjike, se ose do të duheshin marrë menjëherë masa drastike ose mund të priten 500 vdekje në ditë nga mesi i nëntorit (për fat të keq parashikimi ishte i saktë). Menjëherë pas publikimit, mora e-mail që më thoshin në terma nga më të ndryshmet se më mirë të mos përfshihesha në këtë temë.
Këto episode më bënë të përjetoja një fenomen me të cilin po njihesha gjithnjë e më shumë: zhdukja e besimit në shkencë. Duket pothuajse një paradoks: ndërsa shoqëritë tona bëhen gjithnjë e më shumë të varura nga teknologjia e avancuar e bazuar në zbulimet shkencore, njerëzit po bëhen gjithnjë e më dyshues ndaj shkencëtarëve.
Si mund ta kuptojmë këtë? Ka shumë faktorë për t’u marrë parasysh. Shpesh mendoj për rëndësinë në rënie të fjalës së shkruar, gjatë dekadave të fundit, në favor të formave vizuale të medias, nga TV te TikTok. Debatet televizive kërkojnë kohë reagimi të shpejtë, ndërsa shkencëtarët janë mësuar të studiojnë çështjet gjatë dhe të flasin për to vetëm pasi të mendojnë. Për më tepër, një performancë e suksesshme vizuale nuk ka të bëjë vetëm me të qenit korrekt, por të ngjall simpatinë tek shikuesi dhe kjo nuk është gjithmonë e lehtë për shkencëtarët.
Por ndoshta vështirësitë aktuale kanë origjinë më të thellë. Po hyjmë në një periudhë pesimizmi për të ardhmen që e ka origjinën në kriza të llojeve të ndryshme: ekonomike, të lidhura me klimën, varfëri apo luftë. Shumë vende po përjetojnë pabarazi në rritje, pasiguri në punë, papunësi dhe luftë të drejtpërdrejtë.
Ndërsa dikur mendohej se e ardhmja do të ishte domosdoshmërisht më e mirë se e tashmja, besimi ka humbur. Shumë kanë frikë, me arsye, se brezat e ardhshëm do të jenë më keq se të tashmit. Dhe ashtu siç dikur shkenca merrte meritën për përparimin, kështu tani ajo merr fajin për rënien (e vërtetë apo thjesht e perceptuar, nuk ka rëndësi). Shkenca ndonjëherë ndihet si një mësues i keq që na ka çuar në drejtimin e gabuar dhe ndryshimi i këtij perceptimi nuk është i lehtë.
Me pak fjalë, shkencëtarët mendohet se janë pjesë e elitës dhe, për rrjedhojë, jo të besueshëm. Dhe interesi në rritje nga një pjesë e shkencëtarëve për të shitur njohuritë dhe për të bërë përfitime financiare individuale nga zbulimet e përforcon këtë identifikim me elitën. Por lidhjet e zgjeruara midis shkencës dhe industrisë ose episodet e mashtrimit shkencor nuk e ndryshojnë realitetin themelor: shkenca bën parashikime të drejta që bëhen të besueshme pas formimit gradual të një konsensusi shkencor. Ndërtimi i konsensusit është procesi që bën ndryshimin e vërtetë pasi përfshin të gjithë komunitetin shkencor dhe që nuk mund të manipulohet.
Fatkeqësisht, kjo mungesë besimi mund të ketë efekte katastrofike: nëse qytetarët nuk i besojnë shkencës, ne nuk do të jemi në gjendje të luftojmë ngrohjen globale, sëmundjet infektive, varfërinë dhe urinë dhe mungesën e burimeve natyrore të planetit.
Por si të rivendoset dhe promovohet besimi? Nevojitet një përpjekje e madhe e koordinuar dhe kjo do të jetë e mundur vetëm nëse ka një kuptim të plotë të natyrës dramatike të problemit. Një pjesë e burimeve njerëzore dhe financiare kushtuar përparimit të shkencës duhet të përdoret për të diskutuar me qytetarët, nëpërmjet edukimit dhe medias dhe programeve të informimit, se çfarë është në të vërtetë shkenca: mjeti më i besueshëm dhe më i ndershëm për të kuptuar botën dhe për të parashikuar të ardhmen.
Është gjithashtu e rëndësishme që ne shkencëtarët të flasim jo vetëm për sukseset tona, por edhe për gabimet, dyshimet dhe hezitimet tona. Nëse shkencëtarët shihen si pjesë e elitës, ndoshta hapi i parë për të rivendosur besimin është një dozë modestie, për të treguar se jemi po aq njerëzorë sa ata që nuk na besojnë.
*Giorgio Parisi është një fizikan. Së bashku me Klaus Hasselmann dhe Syukuro Manabe, ai fitoi çmimin Nobel në fizikë në vitin 2021.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
