.png)
Nga Gazeta Si - “Orlando” është një libër që frymëzon përkushtim. Romani eksperimental i Virginia Woolf ishte një sukses i menjëhershëm kritik dhe tregtar kur u botua për herë të parë në 1928, dhe reputacioni i tij vetëm sa është rritur që atëherë. Historia e një aristokrati që udhëton në kohë, i cili jeton nëpër 400 vjet histori - dhe ndryshon seksin gjatë rrugës - Orlando u shkrua fillimisht si një homazh për të dashurën e Woolf-it, Vita Sackville-West, dhe tani është një pikë referimi për feminizmin. Ka frymëzuar breza artistësh, kineastësh dhe shkrimtarësh dhe është riimagjinuar si balet, opera dhe teatër – versioni më i fundit skenik hapet në Londër këtë vjeshtë.
Më e mira nga këto ritregime i qaset Orlandos si një vepër gjithnjë në zhvillim e imagjinatës së çuditshme. Përshtatja filmike e Sally Potter, e cila shënon 30-vjetorin e saj këtë vit, është një rast i tillë. I pritur ngrohtësisht me premierën e tij në Festivalin e Filmit në Venecia në vitin 1992, me Tilda Swinton në rolin kryesor, filmi jep detaje të një epoke. Megjithatë, pavarësisht nga rrëfimi që përfshin epokën, është gjithashtu një film që pasqyron një moment shumë specifik në historinë britanike. Vërtetë ndaj frymës së tekstit të Woolf-it, Orlando e Potter-it është bërë gjatë dekadave një subjekt magjepsjeje dhe ambivalence për brezat e njëpasnjëshëm të fansave LGBTQI+.
Potterit iu desh pothuajse një dekadë për të sjellë Orlandon në ekran. Regjisorja fillimisht ra në dashuri me librin që adoleshente, duke njohur menjëherë potencialin e saj kinematografik. “Kur e lexova, mund ta shihja”, ka thënë Potter. “Unë e përjetova atë... si një seri imazhesh që vërtiten nëpër kohë dhe hapësirë nga viti 1600 deri në ditët e sotme”. Ajo filloi t'ia prezantonte Orlandon financuesve në vitin 1984, por iu tha se koncepti ishte “i papërshtatshëm, i pamundur, shumë i shtrenjtë dhe gjithsesi jo interesant”. Potter u dekurajua përkohësisht, por në fund të viteve 1980 ajo u kthye në projekt me vendosmëri të përtërirë.
Përshtatja e tekstit të Woolf ishte një sfidë. Në një intervistë të vitit 1993, Potter përshkroi se si ajo fillimisht punoi në mënyrë metodike – “duke lexuar, rilexuar dhe lexuar përsëri” – përpara se ta linte mënjanë romanin dhe ta trajtonte skenarin “si diçka më vete, sikur libri të mos ekzistonte kurrë”. Skenari që rezulton kap shpirtin anarkik të Woolf-it, por bën rregullime të guximshme për të lehtësuar përkthimin në një formë të re arti. Në një skenë të paharrueshme, Orlando zgjohet nga një gjumë i gjatë për të zbuluar se tani është në trupin e një gruaje. “I njëjti person, pa dallim fare”, thotë një Swinton lakuriq, duke parë drejtpërdrejt nga objektivi i kamerës. “Vetëm një seks ndryshe”.
Potter gjithashtu bëri ndryshime të rëndësishme në komplot. Woolf nuk shpjegon pavdekësinë e Orlandos, por në film nënkuptohet se këtë jetëgjatësi ia ka dhuruar mbretëresha Elizabeth, e cila, e magjepsur nga bukuria e Orlandos, këmbëngul se duhet të qëndrojë i ri. Potter gjithashtu ofron një ndryshim të hidhur në fund duke e bërë protagonistin të lindë një vajzë dhe jo një djalë, duke rezultuar në humbjen e trashëgimisë së Orlandos. Ky ndryshim pasqyron më saktë jetën reale të Sackville-West, e cila si grua ishte e ndaluar të trashëgonte shtëpinë e saj stërgjyshore Knole. Këto rregullime shërbejnë për të nxjerrë jashtë nëntekstin e çuditshëm dhe feminist të romanit, dhe duke bërë këtë ato sugjerojnë gjithashtu mënyra se si filmi u formësua nga epoka në të cilën u realizua.
“Një moment kontradiktor”
Potter filloi të bënte filma në vitet 1980 si pjesë e një skene artistike radikale që punon si përgjigje ndaj neokonservatorizmit të Britanisë së Margaret Thatcher. Seksioni 28, i cili ndalonte “promovimin e homoseksualitetit” nga autoritetet lokale, u prezantua në vitin 1988, në sfondin e krizës së përshkallëzuar të Sidës.
Edhe pse nuk ofron kritikë të qartë politike, Orlando është plot me referenca që u flasin shikuesve LGBTQI+ përgjatë brezave.
Cilësia e pathyeshme e Orlandos ka shkaktuar shpesh debate. Vetëdija më e madhe për çuditshmërinë e Woolf-it i është shtuar këtij diskutimi, ashtu si edhe kuptimi ynë në zhvillim i identitetit gjinor. A është Orlando, siç ka argumentuar Jeanette Winterson, “romani i parë trans në gjuhën angleze?” A e fokuson filmi i Potter trans-feminilitetin, apo ka të bëjë me rrjedhshmërinë gjinore?
Për Rosenfeld, një pjesë e çështjes qëndron në kastin e filmit. “Unë mendoj se arsyeja pse filmi funksionon është sepse ne nuk po e shohim kurrë Orlandon, ne po shohim Tilda Swinton gjatë gjithë kohës”.
“Ajo është një gamë kaq e zbrazët, për kaq shumë njerëz ajo mund të jetë kaq shumë gjëra. Problemi është se çdo lloj personi trans duhet të jetë në gjendje të ndiejë se mund të zhvendoset në mënyrë të sigurt". Rosenfeld nuk e lexon Orlandon si një film trans.
“Të gjithë e përshëndesin atë si një kryevepër trans, por në të vërtetë nuk e shoh si një histori trans”, thonë ata. “Unë e shoh atë si një histori udhëtimi në kohë, sepse ka të bëjë me potencialin e trupave që lëvizin nëpër hapësirë dhe kohë ndryshe, pa shpjegime”.
Mayer e sheh Orlandon si një tekst trans, megjithëse ata theksojnë se si interpretimet e filmit formohen në mënyrë të pashmangshme nga përvoja personale. “Shikues të ndryshëm e shohin atë ndryshe... Unë besoj se protagonisti është trans”, thotë Mayer.
Pavarësisht dashurisë së tyre si për librin, ashtu edhe për filmin, Rosenfeld sugjeron që statusi i Orlandos si teksti definitiv trans apo gjinor duhet të vihet në dyshim.
“Unë e di se ka pasur shumë rikthime të Orlandos, por ndonjëherë pyes veten nëse kjo është diçka që ia vlen të riinterpretohet dhe rimendohet”, thotë Rosenfeld.
“Unë nuk jam i sigurt në fakt, sepse ka kaq shumë tregime të jashtëzakonshme trans të ditëve të sotme, saqë është pothuajse sikur Orlando të jetë disi histori”.
Siç sugjerojnë komentet e Rosenfeld, Orlando është, si të gjithë ne, produkt i një momenti specifik. Megjithatë, një gjë që shpreh përralla e qëndrueshme e Woolf është se koha ndonjëherë nuk lëviz siç e presim ne.
Ndoshta një nga arsyet pse filmi reziston është sepse historia përsëritet. Duke rivizituar Orlandon e Potter-it tani, në një epokë luftërash kulturore dhe retorikë të ringjallur anti-trans, është e habitshme se sa zbuluese ndihet të shikosh një film që trajton identitetin gjinor me kaq butësi.
“Ajo nuk tragjizoi apo predikoi. Ajo tregoi dhe ndau... mundësinë e euforisë, të gëzimit të çuditshëm”.
Mënyra se si Orlando ecën përpara me gëzim, pavarësisht nga pengesat e vendosura në rrugën e tyre, ofron një vizion shpresëdhënës të çuditshmërisë që mbetet e pazakontë. Pavarësisht se si e interpretoni identitetin e tyre, thjesht nuk ka asnjë personazh tjetër, në letërsi apo kinema, si Orlando. /BBC/
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
