Hyni në një dhomë, por nuk mbani mend për çfarë keni hyrë aty. Ose përplaseni me një të njohur të vjetër në punë dhe i harroni emrin.
Shumica prej nesh kanë pasur gabime momentale të kujtesës si kjo, por në moshën e mesme ato mund të fillojnë të bëhen shqetësuese.
A na bëjnë të dukemi joprofesionistë? A mund të jetë kjo një shenjë e problemeve të afërta mendore? Lajmi i mirë për ata që harrojnë gjithnjë e më shumë, është se jo vetëm që kujtesa mund të përmirësohet me praktikë, por edhe disa raste të Alzheimerit mund të parandalohen gjithashtu.
Neuroshkencëtari Dr Richard Restak, ish-kryetar i Shoqatës Amerikane të Neuropsikiatrisë, ka dhënë leksione mbi trurin dhe sjelljen kudo, nga Pentagoni te NASA, dhe ka shkruar më shumë se 20 libra mbi trurin e njeriut.
Libri i tij i fundit, “Udhëzuesi i plotë i kujtesës: Shkenca e forcimit të mendjes suaj”, përmban frikën e madhe të pashprehur se sa herë që nuk mund të mbani mend se ku i vendosni psh syzet e leximit, është një shenjë që po afron ora. “Sot në Amerikë,” shkruan ai, “kushdo mbi 50 vjeç jeton në frikën e A-së së madhe.” Dështimet e kujtesës janë, shkruan ai, ankesa e vetme më e zakonshme që ngrenë mjekët mbi 55 vjeç, edhe pse shumë nga ato që ata përshkruajnë rezulton të jenë asgjë për t’u shqetësuar.
Të dilni nga një dyqan dhe të mos jeni në gjendje të mbani mend se ku e keni lënë makinën, për shembull, është krejtësisht normale: ka të ngjarë që thjesht të mos jeni të përqendruar kur parkuat, dhe për këtë arsye vendndodhja e makinës nuk ishte e koduar siç duhet në trurin tuaj.
Të harrosh se për çfarë ke hyrë në dhomë është ndoshta vetëm një shenjë se je i zënë dhe i preokupuar me gjëra të tjera, thotë Restak.
“Samuel Johnson tha se arti i kujtesës është arti i vëmendjes,” thotë ai, nga zyra e tij në Uashington DC (në moshën 80 vjeç, Restak është ende një profesor praktikues klinik në Shkollën e Mjekësisë dhe Shëndetit të Universitetit të Spitalit George Ëashington) .
“Shumica e këtyre mëkateve të ‘humbjes së kujtesës’ janë mëkatet e mos kushtimit të vëmendjes. Nëse jeni në një festë dhe nuk po dëgjoni me të vërtetë dikë, sepse jeni ende duke menduar për ndonjë çështje që lidhet me punën, befas më vonë zbuloni se nuk ia mbani mend emrin. Gjëja e parë është të vendosni informacionin në memorie – kjo është duke e konsoliduar atë – dhe më pas duhet të jeni në gjendje ta rikuperoni atë. Por nëse nuk e keni konsoliduar kurrë në radhë të parë atëherë ai nuk ekziston”
Por, nëse harroni se ku i keni lënë çelësat e makinës dhe përfundimisht i gjeni brenda frigoriferit?
“Kjo është shpesh shenja e parë e diçkaje serioze – ju hapni derën e frigoriferit dhe brenda është gazeta ose çelësat e makinës. Kjo është pak përtej harresës”
Kujtesa ndryshon, thekson ai. Por alarmi i vërtetë është një ndryshim që duket jashtë karakterit. Nëse jeni një lojtar i mprehtë i letrave që krenohet me veten duke mbajtur gjithmonë gjurmë se cilat letra janë luajtur dhe befas kupton se nuk mund ta bësh më këtë, atëherë ia vlen që të pyesësh veten.
Në mënyrë të ngjashme, Restak ka vënë re se shumë pacientë në fazat e hershme të demencës ndalojnë së lexuari trillime, sepse është shumë e vështirë të kujtosh atë që personazhi tha ose bëri disa kapituj më parë – gjë që është për të ardhur keq, thotë ai, sepse leximi i romaneve komplekse mund të jetë një gjë e vlefshme, stërvitje mendore në vetvete.
Restak dhe gruaja e tij aktualisht po lexojnë “The Count of Monte Cristo” të Alexandre Dumas, i cili ka një kastë komplekse të gjerë: “Është një ushtrim për të qenë në gjendje të mbash gjurmët e personazheve pa u kthyer prapa nga një faqe në tjetrën.
“Nëse kjo është tashmë e vështirë për ju, thotë ai, është mirë të nënvizoni përmendjen e parë të një personazhi të ri dhe më pas të ktheheni për t’i kujtuar vetes më vonë nëse është e nevojshme. “Bëni gjithçka që duhet, për të vazhduar të lexoni.”
Ashtu si ndjekja e një recete, gjurmimi i komploteve fiktive është një ushtrim i kujtesës së punës – ndryshe nga kujtesa afatshkurtër (duke ruajtur përkohësisht diçka si një numër telefoni që mund ta harroni në mënyrë të sigurt në minutën që e keni thirrur) ose kujtesa episodike, e cila mbulon gjëra të tilla si kujtimet e fëmijërisë.
Kujtesa e punës është ajo që ne përdorim për të “përpunuar me informacionin që kemi”, thotë Restak, dhe është ajo që të gjithë duhet t’i japim përparësi. E lënë në duart e veta, thekson ai, kujtesa natyrshëm fillon të bjerë nga të 30-at e tua e tutje, kjo është arsyeja pse duhet ta praktikosh atë çdo ditë.
Libri i Restak-ut është plot lojëra, truke dhe ide për rikujtim më të mirë, shpesh duke përfshirë krijimin e imazheve vizuale të gjalla për gjërat që dëshironi të mbani mend.
Ai mban një hartë mendore të lagjes së tij në kokën e tij, duke përfshirë pika referimi vizualisht të njohura – shtëpinë e tij, bibliotekën lokale, një restorant ku ai shkon shpesh – dhe për çdo artikull në një listë që dëshiron të kujtojë, ai do të krijojë një imazh vizual të paharrueshëm. . Për të kujtuar për të blerë qumësht, bukë dhe kafe më vonë, për shembull, ai mund të imagjinojë shtëpinë e tij të transformuar në një kuti qumështi, bibliotekën plot me bukë dhe jo me libra dhe një filxhan gjigant kafeje që derdhet nga restoranti.
Libri prek gjithashtu këshilla më të gjera për stilin e jetës. Kohët e fundit, hulumtimi nga Lancet për demencën sugjeroi se deri në 40% të rasteve të Alzheimerit mund të parandalohen ose vonohen – njësoj si sëmundjet e zemrës dhe shumë kancera – duke kufizuar 12 faktorë rreziku, nga pirja e duhanit te obeziteti dhe pirja e tepërt e alkoolit.
Restak i këshillon pacientët e tij të lënë alkoolin më vonë deri në moshën 70 vjeç.
Mbi 65 vjeç, shkruan ai, ju zakonisht keni më pak neurone të trurit sesa kur ishit më i ri, kështu që pse t’i rrezikoni ato? “Alkooli është një neurotoksinë shumë, shumë e dobët – nuk është i mirë për qelizat nervore”
Ai është gjithashtu një mbrojtës i gjumit të shkurtër të pasdites, pasi marrja e gjumit të mjaftueshëm ndihmon funksionimin e trurit (gjë që mund të ndihmojë në shpjegimin pse nënat e reja të privuara nga gjumi dhe gratë në menopauzë që vuajnë nga djersitjet e natës dhe pagjumësia, shpesh ankohen për mjegullën e trurit).
Në mënyrë më të papritur, ai rekomandon trajtimin e menjëhershëm të problemeve të dëgjimit ose shikimit, sepse ato e bëjnë më të vështirë përfshirjen në biseda.
“Duhet të kesh një nivel të caktuar shikimi për të lexuar rehat, dhe nëse kjo mungon, atëherë do të lexosh më pak. Si rezultat i kësaj, ju do të mësoni më pak dhe do të jeni një person më pak interesant për njerëzit e tjerë. Të gjitha këto gjëra vijnë me të vërtetë te shoqërizimi, i cili është pjesa më e rëndësishme e mbajtjes larg Alzheimerit dhe demencës, dhe mbajtjes së kujtesës suaj.”
A mund të ndikojë përmirësimi i kujtesës nga Alzheimer? Askush nuk mund të garantojë
Merrni psh rastin e Iris Murdoch (shkrimtarja e ndjerë, e cila vuajti nga kjo sëmundje) – ndoshta nuk ka një grua më të shkëlqyer në të gjithë Evropën, kështu që gjasat janë që të ndodhë.
Megjithatë, jo të gjitha kujtimet janë ato që njerëzit duan t’i ruajnë si thesar. Shumë prej tyre kanë imazhe mendore që preferojnë t’i harrojnë, pavarësisht nëse bëhet fjalë për një gabim të turpshëm ose për një marrëdhënie të dështuar të dhimbshme, ose për rikthim ndërhyrës nga çrregullimi i stresit post-traumatik.
Fantazia e fshirjes së pllakës është e përhapur në kulturën popullore, nga filmi Eternal Sunshine of the Spotless Mind (për një çift që ndahen dhe përdorin një makinë futuriste për të zhdukur kujtimet e njëri-tjetrit) deri te ekskluziviteti Men in Black. , ku agjentët sekretë që luftojnë alienët fshijnë në mënyrë elektronike kujtimet e kujtdo që i sheh ata në veprim, duke mbrojtur kështu njerëzit e thjeshtë nga e vërteta për atë që ekziston atje.
Këto mund të jenë rreptësisht fantazi, por ne tashmë e kemi teknologjinë, sugjeron Restak, për t’i penguar njerëzit të vendosin kujtime që mund t’i ndjekin në të ardhmen. Beta-bllokuesit, ilaçet që përdoren ndonjëherë për të trajtuar presionin e lartë të gjakut, janë zbuluar se e zbehin reagimin emocional të shkaktuar kur kujtohet diçka e frikshme, por Restak thotë se ka prova që ato gjithashtu ndërhyjnë në konsolidimin e ngjarjeve si kujtime.
“Në fakt ka diskutime nëse këto ilaçe duhet të jenë pjesë e armaturës që do të duhej të përdorej nëse duhet t’i ndalojmë njerëzit të kujtojnë skenarë të tmerrshëm”
Ky është një diskutim i hapur sepse ilaçet nuk mund të bëjnë dallimin midis kujtimeve që mund të jenë të dobishme në të ardhmen dhe atyre që janë thjesht shqetësuese – dhe ngre pyetje komplekse në lidhje me etikën e ndërhyrjes në mendjet e njerëzve.
Restak thekson gjithashtu shqetësimet rreth asaj që ai i quan “luftërat e kujtesës” ose përpjekjet për të ndikuar në kujtesën kolektive të një kombi duke kundërshtuar se çfarë do të thotë një ngjarje ose periudhë e caktuar. “Mënyra se si ne e vendosim atë në kujtesën tonë është se si e perceptojmë më pas botën përreth nesh, dhe kjo është ajo që është e koduar në kujtesë,” thotë ai, duke treguar argumentet e fundit politike në SHBA nëse vendi ka hyrë në recesionin teknik i përkufizuar si dy të katërtat e tkurrjes ekonomike – është në fakt një recesion “i vërtetë”. “Është e rëndësishme sepse nëse mendoni se jeni në një recesion, keni besime dhe mënyra të caktuara veprimi, dhe kështu do ta kujtojmë korrikun 2022”
Dhe, siç argumenton ai, kujtesa është ajo që jemi. Ajo lidh familjet dhe çiftet së bashku, ndërsa kujtojmë të kaluarën tonë të përbashkët.
Ndërkohë, për individët, përvoja e kaluar i jep jetës kuptim dhe strukturë. “Ne jemi ajo që mund të kujtojmë. Sa më shumë gjëra që mund të mbani mend, aq më qartë, aq më i plotë dhe më i pasuruar është personaliteti juaj”, thotë Restak.
“Njerëzit thonë ‘Oh, ata nuk duket se janë i njëjti person’ Ndoshta kjo është arsyeja pse ne i frikësohemi kaq shumë Alzheimerit: kujtesa është shumë e lidhur me ndjenjën e vetvetes”.
Megjithatë, edhe pasi humbja e kujtesës ka filluar, nuk është domosdoshmërisht tepër vonë për t’i ndihmuar njerëzit të ruajnë gjithçka që ka mbetur…
“Aty ku mbetet një dridhje kujtese, ndoshta ka shpresë”.
Burimi: TheGuardian.com) / Përshtati në shqip Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
