.png)
Një “batanije” e trashë hiri mbulon ishullin kryesor të mbretërisë së Tongës dhe aktiviteti vullkanik vazhdon. Të hënën ndodhi sërish një “shpërthim i fuqishëm” nënujor në vullkanin Hunga Tonga-Hunga Ha’apai, por nuk u lëshua asnjë paralajmërim për cunami, siç ndodhi në fundjavë.
Ndërkohë, po bëhet një vlerësim fillestar, edhe pse komunikimet mbeten kryesisht të ndërprera me arkipelagun e Paqësorit. “Tonga ka nevojë për ndihmë të menjëhershme për t’u siguruar qytetarëve të saj ujë të pijshëm dhe ushqim”, – tha Kryetari i Dhomës së Tongës, Lord Fakafanua, në një deklaratë të postuar në mediat sociale, duke shtuar se “shumë zona” janë prekur nga “një rënie e konsiderueshme e hirit vullkanik”, por “shkalla e plotë e dëmeve në jetë dhe prona, nuk dihet aktualisht”.
Organizatat humanitare janë të shqetësuara për ajrin e kontaminuar dhe aksesin në ujin e pijshëm, veçanërisht në ishujt periferikë të arkipelagut. Dështimi i rrjetit të internetit, për shkak të shkatërrimit të kabullit nënujor, mund të zgjasë deri në dy javë.
1 – Cili është bilanci i parë?
“Ka dëme të konsiderueshme në bregun perëndimor të Tongatapu dhe në shëtitoren përgjatë bregdetit të kryeqytetit, Nuku’alofa”, konfirmon Komisioneri i Lartë i Zelandës së Re, i cili, ashtu si Australia, dërgoi një avion ushtarak për të inspektuar mbi arkipelagun e goditur nga shpërthimi i dhunshëm dhe më pas cunami.
Lajmi konfirmohet nga disa banorë, pavarësisht ndërprerjes thuajse totale të komunikimeve telefonike dhe internetit: “I gjithë bregu perëndimor u shkatërrua plotësisht së bashku me fshatin Kanukupolu”, shkruan në Facebook pronarët e “Haatafu Beach Resort”.
“Shtëpia jonë e bukur është fshirë plotësisht”. Ende nuk ka asnjë numër të të plagosurve, të vdekurve apo të zhdukurve, edhe pse zbulimi i parë ajror duket se përjashton një katastrofë për sa i përket jetëve njerëzore.
U raportua zhdukja e një gruaje britanike, Angela Glover, 50 vjeçe, e cila jetonte në Tonga që rreth vitit 2015 dhe drejtonte një dyqan tatuazhesh në kryeqytetin Nuku’alofa me bashkëshortin e saj, James: dyshohet se është zhdukur nga cunami që përfshiu plazhet dhe lokalitetet.
Mannnn my heart hurts for my people rn 😭🇹🇴🙏🏽 pic.twitter.com/QjzW5f1uAy
— Aki🌴🇹🇴 (@ahkee_fifita) January 15, 2022
Në zonën e Perùsë, të paktën dy persona humbën jetën pasi u goditën nga dallgët e larta. Disa zona të arkipelagut Tonga mbeten plotësisht të izoluara. Autoritetet po punojnë për të vendosur komunikimin me ishujt më të vegjël, “si një çështje prioritare”.
Avionët ushtarakë të Zelandës së Re dhe Australisë do të kthehen në Tonga me ndihma sapo kushtet të lejojnë uljen në pistën e aeroportit Tongatapu, edhe pse autoritetet lokale duken të prirura të vendosin një karantinë edhe për ndihma, nga frika e përhapjes së pandemisë Covid-19.
Siç raporton BBC, rreth 200 persona dje u përpoqën të pastronin pistën sa mundën por vetëm 100 metra ishin pastruar. Për sa u përket anijeve ushtarake me furnizime, do të duhen të paktën tre ditë para se të arrijnë të arrijnë në arkipelag.
Vullkani është zhdukur praktikisht pas shpërthimit, një nga më të fuqishmit në tre dekadat e fundit, siç tregohet nga imazhet e marra nga Qendra Satelitore e Kombeve të Bashkuara (Unosat): vetëm dy pjesë të vogla të tokës mbi nivelin e detit kanë mbetur nga Hunga.
UNICEF po përgatit gjithashtu furnizime emergjente që do të dërgohen nga ajri në Tonga, ndërsa Kina dhe Tajvani janë ofruar veçmas për të ofruar ndihmë “me kërkesë të Tongës”.
2 – Çfarë ndodhi më 15 janar?
Të shtunën e 15 janarit, llava e vullkanit Hunga-Tonga-Hunga-Ha’apai në Oqeanin Paqësor “u zgjua”. Shtrirja zyrtare e shpërthimit ende nuk është përcaktuar dhe nuk është ende e qartë nëse vullkani tashmë ka arritur kulmin e shpërthimit.
Lartësia e shtëllungës së hirit, avullit dhe gazit mbi ujërat blu të Paqësorit – rreth 30 km – tregon se “ishte shumë e fuqishme”, tha Heather Handley, një vullkanologe në Universitetin Monash në Australi. Ndoshta më i forti i regjistruar kudo në planet në më shumë se 30 vjet.
Dallgë mbi 1.2 metra të larta u përplasën në brigjet e Tongës. Pas shpërthimit, interneti u shkëput për shkak të thyerjes së kabllove nënujore, duke e lënë arkipelagun pothuajse totalisht të izoluar nga pjesa tjetër e botës (qeveria e Zelandës së Re arriti të lidhej me autoritetet nëpërmjet linjave satelitore).
Shpërthimi shkaktoi valë cunami në shumë nga vendet në kufi me Oqeanin Paqësor, duke shkaktuar plane emergjente nga Kili në Alaskë.
Ekspertët nga Shërbimi Kombëtar i Motit, Anchorage, konfirmuan se ata regjistruan zhurmën që erdhi nga vullkani të shtunën, që do të thotë se zëri udhëtoi më shumë se 9,300 km. Plazhet u mbyllën në shumë vende, dallgët shkatërruan varkat në resorte të ndryshme, nga Zelanda e Re në Japoni.
Në Kaliforni, qyteti i Santa Kruz, u godit nga përmbytjet për shkak të një valë baticë të gjeneruar nga cunami, tregojnë videot e rishfaqura nga Shërbimi Kombëtar i Motit të SHBA. Reja e hirit e shpërthyer të shtunën nga vullkani, ishte e dukshme në Fixhi, Vanuatu dhe Kaledonian e Re të nesërmen.
Të hënën, ai arriti në Queensland në Australi. “Nëse keni vënë re një lindje dielli veçanërisht mahnitëse, ishte drita e diellit e përhapur nga hiri vullkanik nga shpërthimi #Tonga”, paralajmëroi Byroja e Meteorologjisë në Queensland në Tëitter.
3 – Sa i lartë është vullkani Hunga Tonga-Hunga Ha’apai?
Tonga është një mbretëri polineziane, rreth 2,380 kilometra nga Zelanda e Re, e përbërë nga mbi 170 ishuj dhe me rreth 100.000 banorë. Vullkani Hunga-Tonga-Hunga-Ha’apai, rreth 30 kilometra në juglindje të ishullit Fonuafo’ou të Tongës, është klasifikuar teknikisht si një vullkan nënujor, por në fakt përbëhet nga dy ishuj të vegjël të pabanuar, Hunga-Ha’apai dhe Hunga-Tonga.
Para shpërthimit, koni i tij dilte rreth 90 metra mbi ujë, por nën valë kishte një vullkan të madh, rreth 1800 metra i lartë dhe mbi 19 km i gjerë. Vullkani, i vendosur 65 km në veri të kryeqytetit të Tongës, Nuku’alofa, shpërtheu aq shumë shkëmbinj dhe hi në atmosferë në vitin 2015, sa që formoi një ishull të ri 2 km të gjatë, 1 km të gjerë dhe 100 metra të lartë.
Më 20 dhjetor të vitit të kaluar dhe sërish më 13 janar, shpërtheu përsëri, duke shkaktuar re të hirit të dukshme nga Tonga. Këto ishin shenjat e shpërthimit të 15 janarit. Vullkani është pjesë e “Unazës së Zjarrit” të Paqësorit, shtëpia e disa prej vullkaneve më aktive në botë.
Sipas shkencëtarëve, megjithatë, ai i 15 shkurtit ishte një shpërthim historik, domethënë ndodh çdo 1000 vjet dhe i ngjashëm në fuqi me një shpërthim kimik të shkallës ushtarake.
Shane Cronin, një vullkanolog në Universitetin e Auckland, tha se “ne mund të përfshihemi për disa javë apo edhe vite në incidente të rënda vullkanike”.
4 – Sa vullkane nënujore ka në Tokë?
Ka rreth një milion vullkane nënujore në Tokë. Ashtu si ato kontinentale, ato gjenden pranë pllakave tektonike. Sipas grupit të Fondacionit Global për Eksplorimin e Oqeanit, “rreth tre të katërtat e të gjithë aktivitetit vullkanik në Tokë, ndodh nën ujë”.
Aktivitete që krijojnë male në fund të oqeanit, të cilat, megjithatë, pothuajse kurrë nuk arrijnë në sipërfaqen e ujit. Magma dhe lava e prodhuar nga vullkanet nënujore, ofrojnë nxehtësi dhe kimikate për disa nga ekosistemet më të pazakonta dhe të rralla në Tokë. Qindra ishuj në mbarë botën, nga Azia-Paqësori në Islandë, janë krijuar nga vullkanet.
5 – Si shpërtheu cunami?
Shpërthimet vullkanike nënujore mund të shkaktojnë cunami, një seri valësh oqeanike të shkaktuara nga zhvendosja e ujit. Megjithatë, nuk është ende e qartë se çfarë i shkaktoi valët pas shpërthimit të vullkanit Tonga: ndoshta shembja e një pjese të vullkanit në ujë ose një shpërthim nënujor ose një kombinim i të dyjave.
Rreth 5% e cunameve të regjistruara në Tokë, janë prodhuar nga vullkanet. Cunami shkatërrues i Oqeanit Indian të vitit 2004, i shkaktuar nga një tërmet me magnitudë 9.1 ballë në brigjet e provincës indoneziane të Aceh, vrau rreth 230,000 njerëz në Indonezi, Sri Lanka, Indi, Tajlandë dhe nëntë vende të tjera.
Një nga shembujt më vdekjeprurës në historinë moderne të një vullkani që shkaktoi një cunami ishte katastrofa e Krakatau në Indonezi në vitin 1883.
Vullkani u shemb në det, duke gjeneruar një cunami aq të lartë, sa mund të përfshinte një ndërtesë 6-katëshe. Ai shkatërroi 300 qytete dhe fshatra dhe vrau më shumë se 36,000 njerëz.
6 – Çfarë është “Unaza e Zjarrit”?
Unaza e zjarrit e Paqësorit shtrihet në formën e një patkoi, nga maja jugore e Amerikës së Jugut, përgjatë bregut perëndimor të Amerikës së Veriut, përmes ngushticës së Beringut, deri në Japoni dhe Zelandën e Re.
Këtu Pllaka e Paqësorit ndeshet me shumë pllaka tektonike përreth. Shërbimi Gjeologjik i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, e përshkruan unazën si “zonën më aktive sizmike dhe vullkanike në botë”: ajo përmban rreth 75% të vullkaneve aktive dhe është gjithashtu burimi i rreth 90% të tërmeteve në botë.
Ndër shpërthimet më të rëndësishme të Unazës së Zjarrit të shekullit të njëzetë, gazeta amerikane “Ëashington Post” raporton shpërthimin e vitit 1991 të malit Pinatubo në Filipine, i cili formoi një re të madhe gazi dhe pluhuri që më pas lëvizi nëpër botë.
Tërmeti më i fuqishëm në histori, me magnitudë 9.5 ballë, në Valdivia të Kilit, më 22 maj 1960, ka ndodhur edhe në Unazën e Zjarrit. Më shumë se 1600 njerëz u vranë, shumë për shkak të cunamit të madh që goditi Kilin, Paqësorin dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Një cunami i shkaktuar nga tërmeti vrau 61 njerëz dhe shkaktoi dëme të mëdha edhe në Hawaii.
Përshtati në shqip: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
